N‰p sÓng tôn ty, trÆt t¿ Ãy Çu®c bi‹u l¶ qua ngôn ng» dùng Ç‹ qui ÇÎnh rÃt tÌ mÌ , rõ ràng vÎ trí ( vai , v‰ ) cûa m‡i ngÜ©i trong gia Çình và r¶ng hÖn là gia t¶c . Hàng ông bà có ông bà n¶i , ông bà ngoåi ; hàng cha mË có cha mË ru¶t , cha mË chÒng hay cha mË v® , hàng con có con ru¶t , con dâu , con r‹ ; cháu có cháu n¶i, cháu ngoåi ; ch¡t . . . ; ngang v§i cha mË có bác, chú, cÆu, m®, cô, dì , thím . So ngôn ng» dùng trong gia Çình thì ti‰ng Anh, ti‰ng Pháp không chÌ ÇÎnh rành måch b¢ng ti‰ng ViŒt . Thí dø cha mË v® hay cha mË chÒng h† dùng ch» father hay mother- in - law ( Pháp : bau père hay belle mère ) ; chú , bác tÙc em hay anh cûa bÓ, mË ÇŠu là uncle ( oncle) ; cô, dì , m® , thím là aunt (tante) .
N‰u chúng ta nghe ngÜ©i MÏ nói :" My aunt " , chúng ta không bi‰t h† nói t§i cô, dì , m® hay thím cûa h† . Ngoài ra , s¿ xÜng hô trong gia Çình hay h† hàng ngÜ©i ViŒt rÃt tôn ty và Çúng phép không th‹ dùng tôi (tao) , mày tÙc " ng¶ - lÎ "nhÜ ngÜ©i Trung hoa ," me - you " nhÜ ngÜ©i Anh hay" moi - toi "nhÜ ngÜ©i Pháp . . . . Dùng nhÜ vÆy ÇÓi v§i ngÜ©i ViŒt là h‡n xÜ®c , bÃt kính ÇÓi v§i ngÜ©i trên hay bÃt nhã v§i ngÜ©i ngang hàng và k‹ cä ngÜ©i dܧi nhÜ con, cháu .
ñÓi v§i ngÜ©i trên khi nói chuyŒn phäi có ti‰ng "thÜa" Çi trܧc m§i lÍ phép nhÜ thÜa ông , thÜa bà, thÜa cha , thÜa mË , thÜa chú , thÜa bác . . . , v§i anh chÎ thì xÜng em . . . .
Trong gia t¶c , ngÜ©i trܪng h† , theo phong tøc do cha truyŠn con nÓi , là cao hÖn h‰t . Ông ta ngoài viŒc phøng th© t° tiên , gi» gìn ru¶ng vÜ©n hÜÖng hoä còn Çóng vai trò m¶t quan tòa trong viŒc phân xº nh»ng tranh chÃp , bÃt hoà gi»a nh»ng ngÜ©i trong dòng h† trên tinh thÀn hòa giäi hay thi hành k› luÆt v§i nh»ng phÀn tº phá hoåi gia phong , xúc phåm ljn ông bà t° tiên . Nh»ng tranh chÃp trong gia t¶c mà trܪng h† hay cao hÖn là H¶i ñÒng Gia T¶c không hòa giäi ÇÜ®c m§i ÇÜa vø viŒc ra trܧc cºa quan . ñó là m¶t chuyŒn xÃu xa ngÜ©i ta không muÓn xÄy ra không nh»ng vì gây chia rë, thù h¢n gi»a nh»ng ngÜ©i trong dòng h† mà còn gây ti‰ng xÃu chung vì bÎ ngÜ©i ngoài chê cÜ©i , nên chuyŒn kiŒn tøng gi»a nh»ng ngÜ©i trong h† ít khi xÄy ra .
ñ¥c biŒt là trong gia t¶c có nh»ng ngÜ©i hàng anh chÎ , thÆm chí vai cha chú hay ông bà låi nhÕ tu°i hÖn nh»ng ngÜ©i ª vai em , con hay cháu . L¡m khi nh»ng ngÜ©i này m§i b‰ ngºa hay vài ba tu°i nhÜng ngÜ©i vai dܧi dù tóc trên ÇÀu Çã båc vÅn phäi theo tôn ti mà cÜ xº , xÜng hô b¢ng anh , chú , bác , chÎ , cô . . . cho phäi Çåo . ñiŠu này khác v§i ngÜ©i Tàu , anh em con chú con bác ai nhiŠu tu°i hÖn thì ÇÜ®c kêu là anh .
Trong gia Çình thì quyŠn hành ÇÜ®c thi hành tuyŒt ÇÓi , Çó là tÆp trung trong tay cha mË . Theo Çåo Nho , ngÜ©i chÒng là chû gia Çình , là sª h»u chû không nh»ng tÃt cä cûa cäi mà cä tính mŒnh cûa v® , con . NgÜ©i chÒng có quyŠn bán v® , cho v® , bÕ v® không cÀn có lš do , nhÃt là các loåi tì thi‰p thì còn tŒ hÖn nô lŒ . ñÓi v§i con cái , ngÜ©i cha có th‹ bán , Çánh ÇÆp hay gi‰t ch‰t mà không bÎ ghép t¶i .
Phong tøc ViŒt Nam khác h£n , ngÜ©i v® cùng v§i chÒng là sª h»u chû tài sän chung . HÖn th‰ n»a ngÜ©i v® theo tÆp quán thÜ©ng n¡m gi» tiŠn båc và lo viŒc mua bán trong gia Çình . ChÌ nh»ng khi chi tiêu l§n nhÜ mua nhà cºa , ru¶ng ÇÃt , tåu trâu bò thì m§i cÀn có quy‰t ÇÎnh cûa ngÜ©i chÒng . N‰u ch£ng may ngÜ©i cha ch‰t thì ngÜ©i mË thay th‰ n¡m quyŠn chû gia Çình trong viŒc dåy bäo , ÇÎnh Çoåt viŒc d¿ng v® gä chÒng , phân chia gia sän . Con cái có b°n phÆn phäi tuân theo , không ÇÜ®c trái l©i . V§i ngÜ©i Trung Hoa thì trái h£n , chÒng ch‰t ngÜ©i v® phäi lŒ thu¶c vào con : "Tåi gia tòng phø, xuÃt giá tòng phu, phu tº tòng tº "( Ÿ nhà thì theo cha, lÃy chÒng thì theo chÒng, chÒng ch‰t thì theo con ) .
N‰u cä cha lÅn mË ÇŠu mÃt s§m thì quyŠn Ãy thu¶c ngÜ©i anh hay ngÜ©i chÎ l§n , các em có b°n phÆn phäi nghe theo . Và trong anh chÎ em , ngÜ©i nào sanh sau thì phäi nghe l©i ngÜ©i sanh trܧc theo tôn ti trong gia Çình .
Nhìn vào hình thÙc t° chÙc thì thÃy cá nhân ngÜ©i dܧi bÎ áp ch‰ n¥ng nŠ nhÜng th¿c t‰ ngÜ©i cha , ngÜ©i mË, ngÜ©i anh hay ngÜ©i chÎ ít khi dùng quyŠn hành Ç‹ Çàn áp ngÜ©i dܧi . M†i s¿ ÇÓi xº ÇŠu Ç¥t trên tình thÜÖng yêu và quyŠn l®i chung hay l®i ích cûa nh»ng cá nhân trong gia Çình .
Do Çó m¶t gia Çình ta phäi hi‹u là m¶t toàn th‹ , m¶t khÓi h®p nhÃt m†i ngÜ©i hòa tan vào Çó tåo thành . Vì th‰ mà cha mË hy sinh cho con cái , anh chÎ hy sinh cho các em không nŠ hà ÇiŠu gì k‹ cä bän thân cûa h† và ngÜ®c låi con , em cÛng vÆy. Có nh»ng ngÜ©i chÎ vì cha mË mÃt s§m lo nuôi nÃng , xây d¿ng cho các em xong thì Çã l§n tu°i không còn lÆp gia Çình ÇÜ®c n»a Çành chÎu l« thì ª vÆy suÓt Ç©i . Nên chúng ta thÃy gia Çình ViŒt Nam không phäi do nh»ng cá nhân c¶ng låi nhÜ 2 + 1 = 3 theo quan niŒm cûa ngÜ©i phÜÖng Tây mà 2 c¶ng 1 hay 2 c¶ng v§i 10 cÛng chÌ là m¶t (1 ) mà thôi . Tinh thÀn g¡n bó Ãy ÇÜ®c diÍn tä qua câu ngån ng» : " Thà ch‰t m¶t ÇÓng hÖn sÓng m¶t ngÜ©i ."
Có s¿ hy sinh và s¿ Çoàn k‰t nào l§n hÖn s¿ hy sinh và Çoàn k‰t do tØ gia Çình , gia t¶c tåo ra .
Tuy nhiên, tình cäm quá n¥ng dành cho gia Çình , h† hàng và bån bè , quê hÜÖng cÛng có m¥t trái , chúng tôi së trình bày ª phÀn sau .
No comments:
Post a Comment