Nguyên nhân tØ Çâu ?
Có lë cu¶c n¶i chi‰n k‹ trên kéo dài qúa lâu v§i bao nhiêu hŒ qûa nhÜ ch‰t chóc vì binh Çao , sÜu cao thu‰ n¥ng cung phøng chi‰n tranh gây cänh Çói khát , cܧp bóc , nh»ng cänh tàn phá nhà cºa , ru¶ng vÜ©n , cha mÃt con , v® mÃt chÒng , nhân tâm ly tán , do Çó tinh thÀn dân t¶c bÎ suy y‰u , Çåo ÇÙc xói mòn , dân khí xuÓng thÃp , sï khí không còn . Khi vua Quang Trung khi ra B¡c có hÕi m¶t ông ti‰n sï th©i Ãy :
- ñÆu Ti‰n sï có làm Chánh T°ng ÇÜ®c không ?
Trong Væn h†c sº ViŒt Nam tØ trܧc ljn th©i Lê Måt duy nhÃt chÌ có ba tác giä tåo ra hai khúc ngâm não nu¶t là Cung Oán Ngâm Khúc cûa Ôn NhÜ HÀu ( 1741 - 1798) và Chinh Phø Ngâm cûa ñ¥ng trÀn Côn ÇÜ®c bà ñoàn thÎ ñi‹m ( 1705 - 1746 ) , m¶t ngÜ©i ÇÜÖng th©i Çem dÎch ra ch» Nôm . Ti‰p ljn là Ti‰ng Kêu M§i ñÙt Ru¶t hay ñoån TrÜ©ng Tân Thanh cûa NguyÍn Du ( 1765 - 1820 ) tä cu¶c Ç©i bi thäm cûa Thúy KiŠu . Qua nh»ng tác phÄm buÒn thäm Ãy chúng ta thÃy tinh thÀn ngÜ©i ViŒt xuÓng thÃp t§i mÙc nào .
Lê chiêu ThÓng mÜ®n quân nhàThanh Ç‹ gi» lÃy ngai vàng nhÜng bÎ vua Quang Trung Çánh tan . Ti‰p ljn NguyÍn Ánh , trong âm mÜu khôi phøc ÇÎa vÎ cûa dòng h† Çã mÜ®n h‰t quân Xiêm La (Thái Lan) ljn quân Pháp Çem vŠ nܧc gây cänh tÜÖng tàn . Không bi‰t NguyÍn Ánh ( sau này là vua Gia Long) hÙa hËn cho quân Xiêm nh»ng gì , nhÜng khi quay sang cÀu viŒn v§i Pháp thì v§i hiŒp ܧc Verseilles kš ngày 21 -11 - 1787 , NguyÍn Ánh Çã nhÜ©ng cho Pháp cºa bi‹n H¶i An ( ñà N¤ng ) , Çäo Côn sÖn . May m¡n khi Ãy Pháp Çang có tranh chÃp ª Âu châu không thi hành hiŒp ܧc nhÜng Bá Ça L¶c và Hoàng tº Cänh Çã tuy‹n m¶ ÇÜ®c m¶t sÓ lính Pháp và mua vÛ khí , tàu bè vŠ tiêu diŒt nhà Tây SÖn .
Lên ngôi næm 1802 , vua Gia Long ( NguyÍn Ánh ) vÅn mang n¥ng ÇÀu óc ngoåi thu¶c . Bao nhiêu nh»ng cäi cách cûa vua Quang Trung bÎ bãi bÕ nhÜ viŒc dùng ch» Nôm trong h†c hành thi cº , nh»ng kinh sách ÇÜ®c ViŒn Sùng Chính do La SÖn Phu Tº NguyÍn Thi‰p chû trì dÎch sang ch» Nôm bÎ thÎch thu và Çem ÇÓt ; b¡t các sï tº phäi h†c låi ch» Hán và kinh sách cûa Kh°ng Månh . Vua Gia Long lÃy gÀn nhÜ nguyên b¶ luÆt kh¡c nghiŒt cûa ngÜ©i Mãn Châu lÆp ra Ç‹ áp bÙc dân Trung Hoa Çem áp døng cho ngÜ©i ViŒt Nam g†i là luÆt Gia Long không k‹ gì ljn phong tøc , tÆp quán , væn hóa truyŠn thÓng cûa ngÜ©i ViŒt . Giáo SÜ VÛ quÓc Thông , Ti‰n sï , nguyên Khoa trܪng ñåi H†c LuÆt Khoa Saigòn trong cuÓn Pháp Ch‰ Sº ViŒt Nam (trang 395) nhÆn xét : " . . . ngÜ©i dân ViŒt th©i NguyÍn gÀn nhÜ sÓng ngoài lŠ b¶ luÆt Gia Long và vÅn ti‰p tøc theo các tÆp quán c° truyŠn Ç©i Lê ÇÜ®c lÜu truyŠn låi ."
Nh»ng luÆt lŒ kh¡c nghiŒt và trái ngÜ®c v§i phong hóa Ãy Çã làm ngÜ©i dân bÃt mãn n°i loån kh¡p nÖi . ChÌ trong khoäng 60 næm , tØ Ç©i Minh Mång (1820 - 1840 ) ljn Ç©i T¿ ñÙc (1847 - 1883) có khoäng 500 cu¶c n°i loån cûa dân chúng tØ B¡c chí Nam -trung bình m‡i næm có gÀn 10 cu¶c n°i loån trong nܧc - dÅn quÓc gia ljn suy båi mÃt vào tay ngÜ©i Pháp .
LÎch sº cÆn Çåi chÙng minh m¶t lÀn n»a chúng ta ( nh»ng ngÜ©i ViŒt ) kém tinh thÀn Ƕc lÆp và t¿ chû . Trong th©i Pháp thu¶c , chúng ta Çã không d¿a vào th¿c l¿c cûa dân t¶c Ç‹ vÆn døng công cu¶c giäi phóng ÇÃt nܧc . Ông HÒ chí Minh t¿ nhÆn là h†c trò cûa Karl Marx , Lénine , Mao tråch ñông sang Nga , Tàu cÀu cånh ; ông Ngô Çình DiŒm sang MÏ nÜÖng nh© . Nh»ng s¿ sai lÀm cûa hai ông Ãy gây cho ÇÃt nܧc quá nhiŠu tai håi chúng ta ai cÛng bi‰t cä rÒi .
Ông Ngô Çình DiŒm sau không thÕa mãn ÇÜ®c nh»ng Çòi hÕi cûa ngÜ©i MÏ Çã ÇÜa ljn cái ch‰t . Ông HÒ chí Minh - qua các hÒi kš cûa NguyÍn væn TrÃn ( Vi‰t cho MË và QuÓc H¶i ) , VÛ thÜ Hiên ( ñên Gi»a Ban Ngày) - bÎ nh»ng ngÜ©i thân Nga , thân Tàu bao vây và xº døng nhÜ m¶t loåi bù nhìn . Cä hai ông không bi‰t vì lš do gì không nh§ t§i l©i tâm huy‰t "V†ng ngoåi t¡c tº : v†ng ngoåi tÃt ch‰t " cûa cø Phan B¶i Châu , m¶t nhà cách mång Çã tØng læn l¶n tØ NhÆt t§i Tàu , Xiêm và trãi qua nh»ng lÀn bÎ NhÆt , Tàu bán ÇÙng khi ÇÜ®c Pháp chia chác cho chút quyŠn l®i ª ViŒt Nam Ç‹ trøc xuÃt làm cø và nh»ng ÇÒng chí phäi bôn Çào kh¡p nÖi , cuÓi cùng cø bÎ Pháp b¡t và Çày ª Hu‰ cho ljn ch‰t .
VŠ væn hoá , các nho sï ngày xÜa h†c TÙ ThÜ , NgÛ Kinh không bÕ m¶t câu , m¶t ch» , m¶t dÃu khuyên ( vòng tròn giá trÎ nhÜ dÃu chÃm , dÃu phäy bây gi© ) . NgÜ©i hay ch» là ngÜ©i thu¶c lòng kinh sách , Çi‹n tích Trung Hoa . Væn thÖ phäi có phong , hoa , tuy‰t , nguyŒt và lÃy mÅu m¿c Hán , ñÜ©ng làm tiêu chuÄn :
Væn nhÜ Siêu , Quát vô tiŠn Hán ,
Thi Çáo Tùng , Tuy thÃt thÎnh ñÜ©ng .
Vua T¿ ñÙc
Chúng ta thº džc qua hai bài thÖ m¶t cûa thi sï Cao Bá Quát và m¶t cûa Bà HuyŒn Thanh Quan sÓng dܧi th©i T¿ ñÙc :
Ngán ñ©i
Th‰ s¿ thæng trÀm quân m¥c vÃn , (1)
Yên ba thâm xÙ h»u ngÜ châu .
V¡t tay n¢m nghï chuyŒn Çâu Çâu ,
ñem m¶ng s¿ dž v§i chân thân thì cÛng hŒt .
Duy giang thÜ®ng chi thanh phong , d» sÖn gian chi minh
Kho tr©i chung mà vô tÆn cûa mình riêng . nguyŒt . (5)
Cu¶c vuông tròn phó m¥c khuôn thiêng .
KÈ thành thÎ , kÈ vui miŠn lâm tÄu (8)
Gõ dÎp lÃy , džc câu " TÜÖng ti‰n tºu ",
Quân bÃt ki‰n Hoàng Hà chi thûy thiên thÜ®ng lai ,
bôn lÜu Çáo häi bÃt phøc hÒi ." (10)
Làm chi cho mŒt m¶t Ç©i !
Cao Bá Quát
Ai cÛng công nhÆn thÖ cûa Thi sï Cao bá Quát hay vŠ tÙ nhÜng rÃt khó hi‹u cho ngÜ©i džc vì dùng nhiŠu ch» Hán , Hán ViŒt và Çi‹n tích bênTrung Hoa . Hai câu ÇÀu là ch» Hán ( viŒc Ç©i lên xuÓng ngÜÖi hÕi làm gì , hãy vui cùng chi‰c thuyŠn câu nÖi con sông g®n sóng khói phû m©) . Câu thÙ 5 trích thÖ Tô Çông Pha trong bài TiŠn Xích Bích ( chÌ có gió mát trên sông và træng sáng trong khoäng núi ) . Câu thÙ 8 ( kÈ ª thành phÓ, kÈ ª nÖi hoang dã ) . Câu 10 lÃy trong bài TÜÖng Ti‰n Tºu (s¡p kèo rÜ®u) cûa Lš Båch ( NgÜÖi không thÃy nܧc sông Hoàng hà tØ tr©i cao Ç° xuÓng chäy vào b‹ không quay trª låi - š nói th©i gian trôi Çi không lÃy låi ÇÜ®c ) . Nh»ng ch» Hán nhÜ m¶ng s¿ , chân thân , lâm tÄu (rØng và ÇÒng cÕ ) . . . ngÜ©i không h†c ch» nho không hi‹u ÇÜ®c . Câu "ñem m¶ng s¿ dž v§i chân thân thì cÛng hŒt ." mang n¥ng tÜ tܪng Lão Trang và lÃy tØ Çi‹n tích : ngày xÜa ThuÀn vu PhÀn bên Tàu ngû dܧi gÓc cây hoè n¢m m¶ng thÃy ÇÜ®c nhà vua cho làm phò mã c¿c kÿ vinh hoa phú quí . Khi tÌnh m¶ng thÃy mình vÅn n¢m dܧi gÓc cây hoè . NgÜ©i ta ví cu¶c Ç©i nhÜ giÃc m¶ng , m¶ng và th¿c lÅn l¶n nhau .
Thæng Long Thành Hoài C°
Tåo hoá gây chi cu¶c hí trÜ©ng ,
ñ‰n nay thÃm thoát mÃy tinh sÜÖng .
LÓi xÜa xe ng¿a hÒn thu thäo ,
NŠn cÛ lâu Çài bóng tÎch dÜÖng .
ñá vÅn trÖ gan cùng tu‰ nguyŒt ,
Nܧc còn cau m¥t v§i tang thÜÖng .
Ngàn næm gÜÖng cÛ soi kim c° ,
Cänh ÇÃy , ngÜ©i Çây luÓng Çoån trÜ©ng .
Bà HuyŒn Thanh Quan
Bài thÖ trên Çây cûa bà HuyŒn Thanh Quan thÜ©ng vÅn ÇÜ®c coi nhÜ khuân thܧc cûa th‹ thÖ ñÜ©ng luÆt . Các Ƕc giä trÈ không mÃy ngÜ©i hi‹u n°i nh»ng ch» hí trÜ©ng (råp hát ) , thu thäo (cÕ mùa thu ) , tÎch dÜÖng (m¥t tr©i chiŠu) , tu‰ nguyŒt (næm tháng) , tang thÜÖng ( thÜÖng häi bi‰n vi tang ÇiŠn : bi‹n xanh hoá thành ru¶ng dâu , š nói viŒc Ç©i thay Ç°i ) , kim c° (cÛ , m§i ) , Çoån trÜ©ng ( ÇÙt ru¶t ) . Nh»ng ch» ViŒt Hán trong bài thÖ - nhÃt là nh»ng hình änh nhÜ "hÒn thu thäo " , "bóng tÎch dÜÖng " - n‰u không có ÇÀu ÇŠ là thành Thæng Long (Hàn¶i ) thì ngÜ©i džc có š nghï tác giä tä m¶t cänh nào Çó bên Tàu .
S¿ lŒ thu¶c tinh thÀn "h†c vay vi‰t mܧn " Ãy kéo dài cä 2 ngàn næm . May n¡m t° tiên Çã trang bÎ cho con cháu m¶t nŠn væn chÜÖng , tÜ tܪng . . . Çû v»ng Ç‹ không bÎ ngÜ©i Tàu ÇÒng hóa nhÜ nh»ng s¡c t¶c khác bên phía b¡c äi Nam quan . Chúng ta may n¡m chÌ có m¶t thi‹u sÓ rÃt ít ngÜ©i chÎu h†c ch» Nho ( vì khó , mÃt nhiŠu thì gi© , n‰u không ÇÆu Çåt thì h†c cÛng vô ích , chÌ "dài lÜng tÓn väi æn no låi n¢m ") nhÜ nhà nho (Nho giáo ) , nhà sÜ ( PhÆt giáo ) , thÀy cúng ( Lão giáo) , còn Çåi Ça sÓ ti‰p tøc duy trì nŠn væn hóa truyŠn thÓng cûa ông cha Ç‹ låi b¢ng ngôn ng» ( ca dao , tøc ng» ) chÙ không b¢ng ch» vi‰t . Vì h†c vay vi‰t mܧn m¶t thÙ ch» quá khó , khó ngay cä v§i ngÜ©i Tàu , phäi h†c khoäng 10 næm m§i džc ÇÜ®c báo chí ( ngÜ®c låi ch» ViŒt chÌ h†c khoäng 6 tháng ) nên hÖn 2 ngàn næm nho h†c ª ViŒt Nam mà sÓ tác phÄm do ngÜ©i ViŒt vi‰t b¢ng ch» Hán có giá trÎ th¿c s¿ không bi‰t ÇÜ®c bao nhiêu trong vÕn vËn hÖn 100 cuÓn sách ?
Giáo sÜ DÜÖng quäng Hàm trong tác phÄm ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u liŒt kê ÇÜ®c 156 cuÓn sách và 7 bài thÖ , væn nhÜ Vån Ngôn ThÜ cûa Lê cänh Tuân , Ng†c TÌnh Liên Phú cûa Måc ñïnh Chi . . . . Trong 156 cuÓn sách Çã kÍ m¶t sÓ khá nhiŠu ghi låi nh»ng cu¶c Çi sÙ sang Tàu nhÜ Phùng Công Thi TÆp cûa Phùng kh¡c Khoan , Trúc Ông Phøng SÙ TÆp cûa ñ¥ng Thøy , NguyÍn Trång Nguyên Phøng SÙ TÆp cûa NguyÍn Çæng ñåo . . . .
Sau khi có "ch» quÓc ng»" , nh»ng tác phÄm vi‰t b¡ng ch» nôm Çã nhanh chóng ÇÜ®c in ra (b¢ng ch» quÓc ng» ) nhÜ truyŒn KiŠu , NhÎ ñ¶ Mai , Phan TrÀn , Trinh thº , Trê Cóc , TÃm Cám . . . ; nh»ng thÖ ch» nôm cûa Vua Lê thánh Tông ,TrångTrình NguyÍn BÌnh Khiêm , HÒ xuân HÜÖng , NguyÍn công TrÙ , bà HuyŒn thanh Quan . . . cÛng ÇÜ®c ph° bi‰n r¶ng rãi b¢ng ch» quÓc ng» làm cho sÓ ngÜ©i džc tæng lên gÃp træm gÃp ngàn lÀn . ThÖ , væn không còn là thÙ xa xÌ Üu Çãi cho m¶t sÓ ngÜ©i n»a . Sau khi thoát khÕi änh hܪng cûa ch» Hán , chÌ trong chÜa ÇÀy m¶t th‰ k› (1918 - 2008) ch» quÓc ng» ÇÜ®c ph° bi‰n thì sÓ sách , báo , væn , thÖ , tri‰t h†c , tôn giáo , lÎch sº , sách giáo khoa . . . có th‹ gÃp træm , ngàn lÀn cûa hÖn 2.000 næm h†c ch» Hán . Ch£ng nh»ng th‰ , các ngành khác nhÜ ca nhåc , kÎch nghŒ , h¶i h†a phát tri‹n rÃt månh , nhÃt là h¶i h†a và nhi‰p änh ViŒt Nam ÇÜ®c quÓc t‰ bi‰t ljn .
Th‰ nhÜng gÀn Çây låi có ngÜ©i cho r¢ng ch» quÓc ng» vi‰t theo mÅu t¿ Latin do th¿c dân Pháp áp Ç¥t nh¢m møc Çích làm dân t¶c ViŒt Nam "ÇÙt Çoån " v§i væn hoá truyŠn thÓng ngàn xÜa . Theo Çó " cÀn phäi h†c låi ch» nho , có h†c ch» nho m§i hi‹u ÇÜ®c h‰t š nghïa thâm sâu cûa tØng ch» , dÎch ra ti‰ng ViŒt thì mÃt h‰t cái hay . Nh»ng ngÜ©i bài bác ch» nho hay không muÓn h†c ch» nho là nh»ng ngÜ©i lÜ©i bi‰ng vì ch» (nho) nào nhiŠu nét nhÃt cÛng chÌ hÖn 30 nét mà thôi "!
N‰u nói r¢ng dÎch không hay , không l¶t ÇÜ®c h‰t š nghïa cûa ch» nghïa"Thánh HiŠn " thì ngày xÜa ñÜ©ng Tam Tång sang Tây Trúc thÌnh kinh vŠ dÎch là sai l¡m sao ? Bà ñoàn thÎ ñi‹m dÎch khúc Chinh Phø Ngâm , ông Phan Huy VÎnh dÎch Tÿ Bà Hành dª l¡m sao ?
Nói r¢ng ch» quÓc ng» do th¿c dân Pháp áp Ç¥t thì ch» Nho ai Çem t§i ? Hai thÙ ch» Ãy ÇŠu xuÃt hiŒn trong th©i kÿ xÃu nhÃt cûa lÎch sº quÓc gia , nhÜng trong cái rûi có cái may : nh»ng cái chúng ta chÜa có thì mÜ®n cûa ngÜ©i . Âu châu bÎ Hy Låp rÒi La Mã Çô h¶ khoäng 500 næm , nܧc nào cÛng dùng ti‰ng Hy Låp rÒi ti‰ng Latin nhÜng sau Çó nܧc nào nܧc Ãy phát tri‹n ngôn ng» riêng cûa mình . VÃn ÇŠ là có ÇÀu óc Ƕc lÆp Ç‹ thoát khÕi lŒ thu¶c mãi mãi không .
Ông ñ‡ thông Minh , giáo sÜ ª NhÆt , cho r¢ng trong nܧc ( 2006 ) hiŒn có khoäng 300 ngàn ngÜ©i h†c ch» Hán và 250 ngàn h†c ch» NhÆt . " ñây chính là m¶t cÖ may thÆt hån h»u , có th‹ giúp phøc hÒi væn hoá dân t¶c ViŒt Nam " . ( ñ‡ thông Minh , Ti‰ng ViŒt M‰n Yêu Çæng trong ñ¥c san Lê Hoa sÓ Xuân 2006 trang 116) .
Væn Hoá dân t¶c ViŒt Nam chÌ n¢m g†n trong 156 cuÓn sách ch» Hán và 7 bài væn , thÖ sao ? Hay còn phäi k‹ cä sách cûa Kh°ng , Månh , Mao , Tܪng . . . ?
VŠ kinh sách nhà PhÆt chúng tôi không dám nói ljn nhÜng nh»ng loåi nhÜ TÙ ThÜ , NgÛ Kinh hay nh»ng sách do nh»ng ÇÒ ÇŒ cûa Kh°ng Tº ª VN biên soån thi‰t nghï không nên nh¡c t§i cho mÃt thì gi© vì Çã hÖn m¶t th‰ k› rÒi nh»ng ngÜ©i Tàu nhÜ LÜÖng , Khang , L‡ TÃn . . . Çã làm m¶t cu¶c cách mång ÇÓi v§i giáo ÇiŠu Kh°ng , Månh . Sáu , bäy chøc næm nay sï tº Trung hoa không còn Çøng ljn nh»ng cuÓn sách do Kh°ng , Månh vi‰t n»a .
Trª låi v§i 300 ngàn ngÜ©i trong nܧc h†c ch» Hán mà ông ñ‡ thông Minh cho là cÖ may hån h»u , thi‰t tܪng không Çúng l¡m vì chính ông Minh cÛng nhÆn thÃy do Tàu , NhÆt ÇÀu tÜ nhiŠu ª ViŒt Nam nên :" n‰u bi‰t ch» Hán Çi làm thì mÙc lÜÖng së cao gÃp b¶i ", chÙ không có hÆu š "giúp phøc hÒi væn hoá dân t¶c ViŒt nam " nhÜ ông nghï .
ñó là m¶t th¿c t‰ Çáng buÒn n»a . NgÜ©i ViŒt h†c hành , thi cº chÌ cÓt mong ÇÜ®c Çi làm mܧn cho ngÜ©i ngoåi quÓc ngay tåi ÇÃt nܧc mình !
ñ†c lÎch sº cÆn Çåi , chúng ta thÃy ngÜ©i Pháp chi‰m toàn b¶ sáu tÌnh Nam Kÿ tØ næm 1864 , lúc Ãy nh»ng nhà nho yêu nܧc cûa chúng ta lãnh Çåo ñông Kinh Nghïa Thøc và phong Trào ñông Du sau này hÀu h‰t ÇŠu chÜa chào Ç©i . Cho ljn khi Pháp hoàn toàn Ç¥t nŠn Çô h¶ ª ViŒt Nam (1884) , các cø Çang tu°i c¡p sách ljn trÜ©ng : Cø Phan b¶i Châu 17 tu°i ( 1867 -1940 ) , Cø Phan Chu Trinh 12 tu°i ( 1872 - 1926) , cø Huÿnh thúc Kháng 16 tu°i ( 1876 -1947 ) nhÜng các cø cÛng nhÜ các nhà nho khác lúc Ãy chÜa thÙc tÌnh , m¥c dù Çã có nh»ng bän ÇiŠu trÀn cûa ông NguyÍn TrÜ©ng T¶ trình lên TriŠu Çình Hu‰ yêu cÀu Ç°i m§i ÇÃt nܧc tØ lâu , nhÃt là l©i kêu g†i thÓng thi‰t cûa nhà nho Phan Thanh Giän vào lúc dân t¶c Çang bên b© v¿c th£m cûa nån ngoåi xâm do th¿c dân Pháp ti‰n hành trên ÇÃt nܧc ta :
TØ ngày Çi sÙ t§i Tây kinh ,
ThÃy viŒc Âu châu phát gi¿t mình .
Kêu g†i ÇÒng bào mau tÌnh thÙc ,
H‰t l©i næn nÌ ch£ng ai tin .
Phan thanh Giän
SÙc månh cûa væn minh Tây phÜÖng v§i chi‰n håm , Çåi bác n° liên hÒi nhÜ ti‰ng gÀm gØ cûa loài khûng long há r¶ng miŒng nuÓt tØng khúc thân hình t° quÓc nhÜng nh»ng nhà Nho ViŒt Nam vÅn tôn ông Kh°ng tº là "Vån Th‰ SÜ Bi‹u " , vÅn lÃy ch‰ Ƕ quân chû Trung Hoa làm khuân mÅu không chÎu nhìn ra th‰ gi§i bên ngoài . Sau này các Cø låi nh© džc sách vª cûa Tàu do các ông LÜÖng khäi Siêu , Khang h»u Vi vi‰t m§i bi‰t ljn ch‰ Ƕ dân chû ª Pháp và các nhà lÆp thuy‰t cûa ch‰ Ƕ Ãy nhÜ Montesquieu (1689 - 1755) Jean Jacque Rousseau (1712 - 1778 ) . . . .
Trong khi ngÜ©i Pháp vác súng ÇÙng sØng s»ng trܧc m¥t mà phäi tìm hi‹u h† gián ti‰p qua ngÜ©i Tàu , thÆt Çáng buÒn . Chúng tôi nêu s¿ viŒc trên ra Çây v§i møc Çích trình bày 1 s¿ kiŒn lÎch sº khách quan , không dám xúc phåm tiŠn nhân vì nh»ng nhà cách mång th©i chÓng Pháp chúng tôi Çã ÇŠ cÆp ljn v§i tÃt cä lòng tôn kính ª PhÀn I (møc Tinh ThÀn Dân T¶c , Lòng DÛng Cäm và Khí Phách cûa ngÜ©i ViŒt) .
ViŒc Çáng buÒn này , Giáo sÜ DÜÖng quäng Hàm có nhÆn xét : " VŠ ÇÜ©ng h†c thuÆt , thì xÜa kia ta chÌ bi‰t có h†c thuÆt cûa nܧc Tàu , lÃy ngÜ©u Tàu làm mÅu m¿c mà b¡t chܧc h† , qúa ham chu¶ng viŒc nܧc Tàu mà quên cä viŒc nܧc mình và không bi‰t ljn viŒc th‰ gi§i ; låi có tính quá phøc tòng c° nhân thành ra mÃt cä trí sáng ki‰n mà không nghï ra ÇÜ®c ÇiŠu gì là cái Ç¥c s¡c cûa mình "( ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u trg 389) . Ch» " ta" Giáo sÜ DÜÖng quäng Hàm dùng ª Çây Ç‹ chÌ gi§i h†c ch» Nho , tÙc gi§i trí thÙc th©i xÜa chÙ không phäi chÌ chung tÃt cä ngÜ©i ViŒt Nam ; ch» " phøc tùng c° nhân " là phøc tùng ông Kh°ng , ông Månh chÙ không phäi phøc tùng væn hoá cûa t° tiên ViŒt vì theo Giáo SÜ thì : " VŠ ÇÜ©ng væn chÜÖng , xÜa kia các cø thÜ©ng vi‰t ch» Nho mà có š khinh miŒt và nhãng bÕ quÓc væn " ( VNVHSY trang 389) .
Gi§i trí thÙc h†c Tàu cÛng nhÜ gi§i trí thÙc h†c Tây sau này thay vì Çi thâu thái tinh hoa cûa ngÜ©i vŠ vun trÒng cho cái gÓc cûa mình thì låi quên nguÒn , không bám ÇÜ®c rÍ vào mänh ÇÃt quê hÜÖng nên trôi giåt , mÃt ÇÎnh hܧng :
LÛ chúng ta låc loài næm , bäy ÇÙa ,
BÎ quê hÜÖng duÒng bÕ , giÓng nòi khinh .
VÛ Hoàng ChÜÖng
ñó là nh»ng viŒc xÄy ra ª th‰ k› thÙ 19, 20 cách nay hàng 100 næm .
NhÜng th©i hiŒn tåi ª Nga, thánh ÇÎa C¶ng Sän , và ñông Âu chû nghïa C¶ng sän Çã bÎ loåi bÕ thì tåi ViŒt Nam sinh viên , h†c sinh vÅn phäi h†c thu¶c lòng tØng dÃu chÃm , dÃu phäy nhÜ các nhà nho xÜa kia . Nh»ng ngÜ©i vi‰t sách , vi‰t báo trong nܧc vÅn phäi chÜng dÄn tØng chÜÖng, tØng ÇiŠu , tØng câu , tØng ch» nhÜng khi Marx còn sÓng , chÌ trong 15 næm ông sºa cuÓn TÜ Bän LuÆn t§i 3 lÀn - trung bình 5 næm sºa 1 lÀn .
Phäi chæng nhÜ m¶t sÓ ngÜ©i nghï , chúng ta bÎ hÖn ngàn næm Çô h¶ gi¥c Tàu và 80 næm Çô h¶ gi¥c Tây mà mÃt h‰t ÇÀu óc Ƕc lÆp ?
ñiŠu Çó không Çúng vì suÓt th©i gian b¡c thu¶c và Pháp thu¶c , n‰u xem kÏ låi lÎch sº , dân t¶c ta luôn luôn quÆt cÜ©ng , không mÃy khi quân gi¥c ÇÜ®c æn ngon ngû yên . ñÀu óc v†ng ngoåi chÌ có trong m¶t sÓ trí thÙc , khoa bäng và nh»ng kÈ cÀm quyŠn vì l®i l¶c thôi .
Trên th‰ gi§i không có dân t¶c nào không bÎ ngoåi xâm . Hy låp xâm chi‰m La Mã , Âu Châu và vùng CÆn ñông , Nam Á lâu 4, 5 th‰ k› và væn hoá Hy Låp theo Çoàn quân viÍn chinh lan toä tØ Âu sang Á t§i ƒn ñ¶ nhÜng vŠ sau Hy låp bÎ La Mã Çô h¶ cÛng khoäng th©i gian Çó . La Mã còn Çô h¶ kh¡p Âu Châu nhÜ ñÙc , Anh , Pháp , Tây Ban Nha . . . Nh»ng nܧc Âu châu sau này thoát khÕi änh hܪng cûa La Mã và trª nên cÜ©ng thÎnh bÆc nhÃt th‰ gi§i vì ngÜ©i ta có ÇÀu óc Ƕc lÆp .
No comments:
Post a Comment