Dối Trá

                        Không có dân t¶c nào không có dÓi trá, chÌ nhiŠu ít khác nhau .  NgÜ©i Pháp có  mentir là nói dÓi , menteur là kÈ nói dÓi . TÜÖng t¿ ngÜ©i Anh có ti‰ng to lie và liar  .  H† hàng v§i nh»ng ch» Ãy trong ti‰ng Pháp và ti‰ng  Anh  nhiŠu l¡m :  

                        - Tromper (to cheat)  : gian lÆn

                        - Faux , malhonnête ( false , dishonest ) : gian dÓi

                        - Rusé , astucieux ( cunning )  : xäo trá

                        - Duper ( dupe , deceive, fool ) : lÜ©ng gåt  . . .  .

                Ÿ gÀn sát ViŒt Nam  là ngÜ©i Trung Hoa , tØ ng» nói vŠ tính xÃu này cÛng rÃt phong phú :

                       - Giä : không th¿c  nhÜ giä dång , giä danh .

                       - Gian  : không ngay thÆt , xäo trá nhÜ gian ác , gian hùng .

                       - Giäo  : gian xäo nhÜ giäo hoåt .                       

                       - Man : dÓi trá nhÜ khai man .

                       - QuyŒt  : dÓi trá nhÜ giäo quyŒt , quÌ quyŒt .

                       - LÆn  : lØa gåt nhÜ  gian lÆn , m¡c lÆn . . .  .

               TÃt cä nh»ng ti‰ng trên ngÜ©i Tàu nói và chúng ta mÜ®n  cûa h†  tØ  xa xÜa Ç‹ nói vŠ tính không thÆt thà ljn n‡i nhiŠu ngÜ©i tܪng Çó là ti‰ng ViŒt (nôm) .  NgÜ©i dÓi trá , lØa l†c chúng ta kêu là ngÜ©i giäo quyŒt ;  ngÜ©i vØa dÓi trá vØa tham lam là ngÜ©i gian tham , gian lÆn ; kÈ dùng miŒng lÜ«i Ç‹ lØa gåt ngÜ©i khác là kÈ giäo hoåt . . .    .

               ñiŠu lå lùng là nh»ng tØ ng» chÌ các hành Ƕng xÃu  Ãy ÇŠu bi‰n tØ ti‰ng Hán  ( do chúng ta xº døng quá lâu ) ra tiŠng Hán ViŒt (HV)  hay ti‰ng Nôm (N) .  Nhà ng» h†c Lê ng†c Trø , Giáo SÜ ñåi H†c Væn Khoa Saigon , Çã ghi rÃt rõ trong cuÓn ViŒt Ng» Chánh Tä T¿ VΠ cûa ông  nhÜ sau  :             

                      - DÓi : ( HV) giä trá , không thiŒt , gÓc tØ ch» Hán là Di  (VNCT T¿ VÎ trang 184 , ñåi Nam tái bän ) .

                      - GiÃu : (HV) ém Çi , không cho ai bi‰t , nhÜ giÃu gi‰m , gÓc tØ ch» ( Hán ) SÜu (  VNCT T¿ VΠ trg 155) .

                      - Xäo :(HV) tánh không thÆt ,  gÓc tØ ch» (Hán) Giäo  ( VNCT T¿ vΠ -  trang 520 ) .

                      - Gian : (Nôm) do tØ ch» ( Hán )  Gian  là không ngay th£ng , không thÆt thà ( VNCT T¿ VÎ trang 136)  ...  .

                 Phäi chæng dân t¶c ViŒt nguyên thûy không gian dÓi ? 

                 ñåi ViŒt Sº Kš TiŠn Biên  mô tä Ç©i sÓng dܧi TriŠu ñåi Hùng VÜÖng nhÜ m¶t cänh thiên ÇÜ©ng nÖi hå gi§i : Vua tôi cùng Çi cày  lÃy lúa mà æn . Vua thì hiŠn nhÜ Bøt , dân thì thÆt thà chÖn chÃt , Çêm ljn nhà nhà không Çóng cºa , không tr¶m  cܧp , không chi‰n tranh , tØ lúc sinh ra cho ljn lúc ch‰t ngÜ©i ta không bi‰t loån låc là gì .

                ñåi ViŒt Sº Kš TiŠn Biên  nói qúa chæng ?   Chúng ta nhÆn thÃy cho ljn th©i Çåi này , nh»ng ÇÒng bào thi‹u sÓ cûa chúng ta ª miŠn Trung Du , ThÜ®ng Du  miŠn B¡c và cao Nguyên miŠn Nam vÅn gi» ÇÜ®c phÀn nào n‰p sÓng Ãy nên thi‰t nghï  TriŠu ñåi Hùng VÜÖng cách nay ba , bÓn ngàn næm chÜa bÎ tiêm nhiÍm " væn minh " Trung Hoa thì l©i  mô tä Ãy không có gì qúa Çáng .

                Th©i Çåi thái bình , trong sáng Ãy  bÎ Çäo l¶n  tØ khi Thøc Phán cu§p ngôi  nhà Hùng rÒi ÇÃt nܧc rÖi vào tay  TriŒu ñà , m¶t tܧng cûa TÀn Thûy Hoàng bên Tàu  .  TriŒu ñà dùng mÜu chܧc lØa gåt  Thøc An DÜÖng VÜÖng  làm cho ngÜ©i ViŒt  bi‰t th‰ nào là gian dÓi ,  quÌ quyŒt  . ( Sau khi  bÎ An DÜÖng VÜÖng  Çánh båi , TriŒu  mÜu mô cÀu hoà và giä cho con trai là Tr†ng Thûy lÃy MÎ Châu , con gái vua Thøc  . Tr†ng Thûy tìm cách lÃy tr¶m cái  lÅy nÕ thÀn Çem vŠ cho cha ) .

               Sau vø æn c¡p Çó TriŒu ñà Çem quân sang Çánh , Thøc An dÜÖng VÜÖng lÃy nÕ thÀn ra b¡n không hiŒu  nghiŒm n»a nên thua phäi  gi‰t con gái rÒi  t¿ tº  .  MÓi tình Mœ Châu , Tr†ng Thûy là m¶t mÓi tình  lãng mån và bi Çát trong lÎch sº  ai cÛng bi‰t .

               Phäi chæng hành Ƕng  giä trá , lØa gåt  do tØ ngÜ©i Trung Hoa Çem t§i  cùng v§i ngôn ng»  cûa h† Ç‹ mô tä , hình dung nh»ng hành vi xÃu xa mà nguyên thûy chúng ta không có ?   ñiŠu Çó Çúng nhÜng chÜa h£n Çúng hoàn toàn vì con ngÜ©i trong m¶t xã h¶i loån låc , hi‹m nguy thÜ©ng phäi tìm  cách t¿ bäo vŒ  , trong Çó có  s¿ dÓi trá hÀu bäo toàn tính mång mình trܧc ÇÜ©ng gÜÖm mÛi giáo cûa quân gi¥c  .  ñÃt nܧc chúng ta bÎ hÖn m¶t ngàn næm Çô h¶ bÎ nhiêu Çiêu ÇÙng , tàn båo làm cho tâm tính con ngÜ©i thay Ç°i .    

               ChÜa ai quên ÇÜ®c trÆn bão Katrina tàn phá New Orléans Ti‹u bang Lousiana  vào cuÓi tháng 8 næm 2005 .  M¶t nܧc giàu  có và væn minh nhÜ Hoa Kÿ mà cÛng xÄy ra nh»ng vø hôi cûa , cܧp bóc , hãm hi‰p , gian lÆn tiŠn tr® cÃp . . .  huÓng hÒ m¶t dân t¶c bÎ xâm læng lâu dài hÖn 1.000 næm nhÜ ViŒt Nam th©i B¡c thu¶c . 

                Sau khi Çoàn quân chi‰n th¡ng chém gi‰t , cܧp bóc Çã tay là nh»ng næm tháng bÎ Çàn áp , bóc l¶t  ljn mi‰ng cÖm không có mà æn , cái áo không có mà m¥c làm sao con ngÜ©i có th‹  gi» mãi  s¿ hÒn nhiên , trong tr¡ng , ngay th£ng ÇÜ®c .  MuÓn không bÎ gi¥c cܧp bóc  tài sän  ngÜ©i ta phäi bäo nhau chôn giÃu thóc lúa , Çem nÒi niêu , ÇÒ dùng ngâm dܧi ao ; muÓn bäo toàn tính mång phäi chåy trÓn hay Än n¡p .  Nh»ng hành Ƕng Ãy ÇÜ®c l¥p Çi l¥p låi  lâu  dÀn thành thói quen . 

                Xº s¿ nhÜ th‰ tØ Ç©i này sang Ç©i khác suÓt hÖn ngàn næm bÎ ngÜ©i Tàu xâm læng làm ngÜ©i ta tܪng nhÜ th‰ là t¿ nhiên .  TÃt nhiên Çåo ÇÙc c° truyŠn  cûa t° tiên và các tôn giáo Çã làm tình trång giäm b§t  Çi nhÜng  Ça sÓ vÅn còn chÃp nhÆn s¿ dÓi trá trong m†i sinh hoåt .  Cø th‹ nhÃt là trong sinh hoåt chính trÎ ngÜ©i ta cho r¢ng làm cách mång hay làm chính trÎ thì phäi có nhiŠu thû Çoån , phäi bi‰t lØa gåt . Chúng ta vô tình dung dÜ«ng nh»ng kÈ làm chính trÎ hoåt ÇÀu , vô Çåo ÇÙc  chuyên lØa gåt , dø d‡ dân chúng .   Chính cái quan niŒm Ãy Çã làm håi  chúng ta , làm håi cho ÇÃt nܧc và tØ bao lâu nay phäi sÓng  dܧi các ch‰ Ƕ Ƕc tài , Çàn áp , bóc l¶t  , chÜa tØng ÇÜ®c sÓng  trong ch‰ Ƕ hoàn toàn dân chû  và Çu®c sÓng  Çúng v§i cái š nghïa và cái quyŠn sÓng cûa con ngÜ©i.

             ñ‹ che Çåy chúng ta hay giÃu gi‰m ,  Ç‹ tránh s¿ khi‹n trách khi có sai phåm chúng ta hay nói dÓi  ho¥c Ç° l‡i cho ngÜ©i khác ,  Ç‹ ki‰m ÇÜ®c nhiŠu tiŠn trong viŒc thÜÖng måi  ngÜ©i ta buôn lÆu , làm hàng giä . . . và thÆm chí cä khi không cÀn phäi nói dÓi chúng ta cÛng nói , cho Çó là m¶t trò chÖi , m¶t cách Çùa gi«n , giäi trí , m¶t s¿ bình thÜ©ng (*) !  

               Khách ngoåi quÓc ljn ViŒt Nam  khi Çi mua s¡m có š nghï chúng ta gian dÓi khi nói thách  .  ñiŠu Ãy không Çúng vì Çó là tÆp tøc cûa ngÜ©i bän xÙ , ai cÛng bi‰t khi mua hàng phäi  trä giá  , thuÆn mua vØa bán .  Ÿ Hoa Kÿ , mua bán nhà hay xe hÖi  ngÜ©i ta vÅn nói thách  Ç‹ ngÜ©i mua mà cä (bargain , or best offer  -  obo ) .    S¿ gian dÓi chÌ có khi cân thi‰u , hàng xÃu nói hàng tÓt , hàng giä nói hàng thÆt . . .  vÅn thÜ©ng xuÃt hiŒn ª ch® búa hay ª các cºa hiŒu buôn trong nܧc Ç‹ lØa gåt khách hàng mà phÀn l§n ngÜ©i ngoåi quÓc là nån nhân vì xÙ ngÜ©i ta không mua bán nhÜ th‰ .  

               Quan niŒm làm æn  Ãy Çã l‡i th©i  và chÌ thích h®p cho nh»ng  dÎch vø , buôn bán nhÕ , v¥t vãnh  .  Ngày nay ngÜ©i  ta có nh»ng chi‰n lÜ®c buôn bán m§i  v§i giá rÈ , bäo Çäm phÄm chÃt  hàng hóa vì  trình Ƕ cûa ngÜ©i tiêu thø m‡i ngày m¶t cao không dÍ gì Çánh lØa .  Nên Ç‹ thu hút khách hàng ngÜ©i ta bán giá nhÃt ÇÎnh nhÜng rÈ hÖn giá ngoài thÎ trÜ©ng nh© buôn tÆn gÓc bán tÆn ng†n , nh© bi‰t cách quän kš Ç‹ giäm b§t chi phí , hÜ hao . NgÜ©i ta tôn tr†ng khách hàng v§i câu châm ngôn " khách hàng là thÜ®ng lj " , không gian dÓi Ç‹ không mÃt tín nhiŒm .  ñó là cách làm æn cûa các Çåi hãng nhÜ Wall Mart , Mac Donald . . .  .  Nh»ng cách làm æn manh mún , dÓi trá , chÌ bi‰t  ljn l©i lãi , không Ç‹ š ljn quyŠn l®i ngÜ©i tiêu thø së bÎ gåt ra ngoài .

    Ghi Chú : M¶t s¿ nói dÓi rÃt ph° bi‰n mà hÀu h‰t các bÆc ông bà, cha mË , anh chÎ m¡c phäi là khi m¶t Çúa bé m§i tÆp Çi bÎ té hay Çøng ÇÀu vô bàn gh‰ thì chúng ta Çánh ÇÃt hay Çánh bàn gh‰ và nói :" ÇÃt hÜ (ho¥c) bàn gh‰ hÜ làm em té, em Çøng Çau này ".   Có lë vì th‰ mà ngÜ©i ViŒt Nam chúng ta (khi thành ngÜ©i l§n) ít ai nhÆn trách nhiŒm vŠ s¿ sai trái cûa mình , toàn Ç° tåi ngÜ©i khác hay tåi th‰ này , tåi th‰ n† chứ không phải tại mình .