Ngôn ng» ViŒt tØ ngàn xÜa Çã diÍn tä sâu s¡c và ÇÀy Çû tình nghïa trong Çåo v® chÒng .
Ch¡c chÌ có v® chÒng ngÜ©i ViŒt m§i g†i nhau b¢ng MµNH . Ti‰ng mình có nghïa là thân th‹ ta hay bän thân ta . NgÜ©i v® coi chÒng là chính bän thân cûa mình và ngÜ©i chÒng cÛng vÆy . Ti‰ng "mình " có vÈ chÌ vŠ th‹ xác nhÜng không bi‹u l¶ chút nào vŠ xác thÎt , tình døc mà chû y‰u bi‹u l¶ vŠ tinh thÀn ( ngÜ©i Tây phÜÖng kêu v® hay chÒng là nºa mänh linh hÒn ) . Khi lÃy nhau cä hai Çã nên m¶t v§i tÃt cä š nghïa cûa nó . ñó là s¿ hoà nhÆp , s¿ kh¡ng khít , s¿ g¡n bó sÓng ch‰t v§i nhau .
V® chÒng cùng ÇÒng cam c¶ng kh°, lúc giàu sang vui sܧng có nhau , lúc Çau buÒn Çói kh° có nhau, lúc hoån nån cÜu mang nhau . Ngày xÜa bà Bùi h»u Nghïa l¥n l¶i tØ trong Nam ra Hu‰ Ç‹ khi‰u nåi cho chÒng bÎ hàm oan .
M§i Çây bao bà v® tØ trong Nam l¥n l¶i ra nh»ng nÖi núi rØng hoang vu ngoài B¡c thæm nuôi chÒng tù t¶i mÜ©i mÃy næm tr©i m¥c dù g¥p rÃt nhiŠu khó khæn trong cu¶c ki‰m sÓng Ç‹ lo cho chÒng và nuôi các con .
ThÃy nh»ng viŒc nhÜ th‰ chúng ta m§i hi‹u thÃu Çáo hai ti‰ng "nhà tôi" mà v® chÒng ngÜ©i ViŒt kêu nhau khi nói vŠ v® hay chÒng mình .
Cái nhà là nÖi Ãm cúng, nÖi che mÜa, che n¡ng, che cä sÃm sét bão bùng cho ngÜ©i cÜ ngø bên trong . Hai ti‰ng "nhà tôi " cÛng mang š nghïa Ãy khi ngÜ©i v® và ngÜ©i chÒng cäm thÃy ÇÜ®c che chª, bäo vŒ, cÜu mang khi Çã chung sÓng v§i nhau , khi Çã trao thân gºi phÆn cho nhau .
Nhà Çåi cách mång Phan B¶i Châu v§i trái tim s¡t Çá lo viŒc khôi phøc ÇÃt nܧc nhÜng trong tình v® chÒng thÆt là chung thûy . Sau Çây là Çoån thÜ Cø gºi cho các con trܧc khi mÃt : " Này con ! Chúng con ôi ! Cha mày e ch‰t ª rày mai, có lë mË mày không ÇÜ®c m¶t phen g¥p nhau n»a ! NhÜng n‰u tr©i thÜÖng ta, cho hai ta ÇÒng ch‰t thì g¥p nhau dܧi suÓi vàng cÛng vui thú bi‰t chØng nào!
Và dܧi Çây là l©i cø bà nói v§i cø ông trong giây phút ng¡n ngûi g¥p nhau ª Thanh Hóa lúc cø ông trên ÇÜ©ng bÎ giäi giao tØ Hà N¶i vào an trí suÓt Ç©i ª Hu‰ : " V® chÒng ta biŒt nhau 20 næm nay ÇÜ®c m¶t lÀn g¥p m¥t thÀy, trong lòng tôi Çã mãn túc rÒi . TØ Çây trª vŠ sau chÌ trông mong cho thÀy gi» ÇÜ®c lòng xÜa, thÀy làm nh»ng viŒc gì m¥c thÀy, thÀy ch§ nghï ljn v® con ! ' ( Trích trong Væn Minh ViŒt Nam - trang 119 - cûa h†c giä Lê væn Siêu ) .
ThÆt là chân thành , th¡m thi‰t . NgÜ©i Çàn bà Ãy không cÀm gÜÖm thúc quân gi‰t gi¥c nhÜ bà TrÜng, bà TriŒu nhÜng Çã Çóng góp rÃt nhiŠu cho s¿ nghiŒp cách mång cûa chÒng và cho công cu¶c chung cûa ÇÃt nܧc .
Chúng ta džc truyŒn Phan TrÀn , Løc Vân Tiên hay ñoån TrÜ©ng Tân Thanh do nh»ng nhà nho vi‰t , tình cäm tuy th¡m thi‰t nhÜng mang s¡c thái vay mÜ®n cûa Trung Hoa , không thÃy s¿ hoà nhÆp , g¡n bó và hy sinh nhÜ trong Çåo nghïa v® chÒng ViŒt Nam trong truyŒn TÃm Cám mà ai cÛng bi‰t hay trong truyŒn Phåm Công Cúc Hoa .
Phåm Công Cúc Hoa , m¶t cÓt truyŒn bình dân , cä vŠ tâm lš lÅn cách hành væn rÃt m¶c måc , nhÜng phän änh ÇÜ®c tâm hÒn ngÜ©i ViŒt trong Çåo v® chÒng . Chúng tôi xin tóm lÜ®c nhÜ sau : " Phåm Công nhà nghèo, cha ch‰t s§m , mÜ©i ba tu°i dÅn mË mù lòa Çi xin æn kh¡p nÖi nhÜng vÅn luôn luôn nuôi chí h†c hành . M¶t danh sÜ thÃy th‰ nhÆn cho vào h†c . NÖi Çây chàng g¥p Cúc Hoa , con m¶t quan Tri Phû cÛng Çang thø giáo vÎ danh sÜ này .
Cúc Hoa yêu chàng nhÜng không dám th° l¶ nên Óm tÜÖng tÜ không thÀy, thuÓc nào ch»a khÕi . V® chÒng ông Tri Phû khi bi‰t ÇÜ®c n‡i lòng cûa con gái bèn kêu ngÜ©i thÜ sinh nghèo t§i trách m¡ng rÒi gä cho chàng . Cúc Hoa vŠ nhà chÒng Çäm Çang m†i chuyŒn , nào nuôi mË chÒng , nuôi con và lo cho chÒng ti‰p tøc æn h†c . Trong m¶t khoa thi , Phåm Công ÇÆu Trång nguyên . Vua thÃy chàng trÈ tu°i tài cao muÓn kén làm Phò Mã . VÎ tân Trång Nguyên tØ chÓi vì muÓn gi» lòng chung thûy v§i ngÜ©i v® hiŠn ª quê nhà . Vua muÓn gi‰t nhÜng các quan trong triŠu xin tha . Nhà vua chÃp thuÆn và ra lŒnh Çày Phåm Công t§i m¶t xÙ xa xôi bên ngoài biên äi .
Ÿ xÙ ngoài chàng låi thi ÇÆu trång nguyên , låi bÎ ép lÃy công chúa(con vua) , chàng không chÎu , låi bÎ c¿c hình Çày aÌ . LÀn thÙ 3 ÇÆu trång nguyên chàng cÛng bÎ ép duyên nhÜ 2 lÀn trܧc nhÜng chàng m¶t m¿c tØ chÓi , trܧc sau 1 lòng son s¡t v§i ngÜ©i v® hiŠn thøc .
So sánh tình v® chÒng trong truyŒn dân dã này v§i quan niŒm sÓng cûa nho gia ÇÜ®c truyŠn tØ bên Tàu qua nhÜ cø NguyÍn công TrÙ , dòng giõi cºa Kh°ng sân Trình , ngoài bäy mÜÖi tu°i mà vÅn " Theo sau Çûng ÇÌnh m¶t hai dì . ", tÙc nh»ng nàng hÀu trÈ . Quan niŒm Ãy là cûa Kh°ng giáo : "Trai næm thê bäy thi‰p gái chính chuyên m¶t chÒng .", phÄm giá phø n» bÎ coi rÈ ngang v§i món ÇÒ chÖi .
LÓi sÓng Ãy chÌ có ª trong cung Çình và tÀng l§p quan låi Çã tØng nÃu sº , sôi kinh , h†c theo sách vª , sÓng theo lÓi sÓng Trung Hoa . NÖi thôn dã änh hܪng Ãy rÃt ít , v® chÒng vÅn luôn luôn ÇÒng cam c¶ng kh° bên nhau :
Trên ÇÒng cån , dܧi ÇÒng sâu ,
ChÒng cày v® cÃy, con trâu Çi bØa .
Träi qua gÀn 100 næm Pháp thu¶c, änh hܪng cûa Tây PhÜÖng chÌ có trong m¶t sÓ ngÜ©i theo tây h†c ho¥c nh»ng ngÜ©i sÓng ª thành thÎ . SÓ Çó ít thôi , và hÀu h‰t ngÜ©i ViŒt theo tây h†c nhÜng vÅn gi» ÇÜ®c tâm hÒn ViŒt trong tình nghïa yêu thÜÖng .
Nh»ng ai trܪng thành vào thÆp niên 1960 h£n còn nh§ câu chuyŒn ÇÀy xúc Ƕng mà báo chí Saigòn hÒi Çó Çæng täi viŒc m¶t thi‰u n» ª miŠn Tây Çính ܧc v§i thanh niên cùng thôn . Khi vÎ hôn phu bΠǶng viên và tº trÆn , cô xin phép cha mË ru¶t t§i d¿ Çám tang . Nàng Ƕi khæn tang làm lÍ trܧc linh c»u rÒi t§i bên áo quan ÇÆp ÇÀu ch‰t theo .
CÛng do quan niŒm v® chÒng ÇÒng sinh ÇÒng tº Ãy, vào gi»a thÆp niên 1970 tôi d¿ Çám tang ông cø thân sinh cûa ngÜ©i bån chôn ª nghïa trang Thánh Minh TÜÖng T‰ (ÇÜ©ng Thoåi ng†c HÀu gÀn phi TrÜ©ng Tân sÖn NhÃt) thÃy hai ngôi m¶ xây s¤n nhÜng Ç‹ trÓng cûa hai anh chÎ m§i k‰t hôn . Trên hai tÃm m¶ bia ghi rõ tên h† và ngày sinh cûa hai ngÜ©i , chÜa ghi ngày tº . Sau Çó ít lâu khu nghïa trang này bÎ giäi toä Ç‹ xây ch® Phåm væn Hai ( ÇÜ©ng TNH cÛng Ç°i tên thành ÇÜ©ng PVH) . Không bi‰t sau bi‰n cÓ 1975 ª miŠn Nam mÓi tình son s¡t Ãy có bÎ thay Ç°i gì không ? Thi‰t tܪng hai mÓi tình trên có th‹ vi‰t thành Çi‹n tích ho¥c ti‹u thuy‰t . Chúng tôi rÃt ti‰c không nh§ ÇÜ®c tên tu°i cûa nh»ng nhân vÆt trong hai mÓi tình thÆt ÇËp !
Ngày nay sinh sÓng ª MÏ m¶t sÓ ngÜ©i bÎ änh hܪng lÓi sÓng phóng túng nhÜng tôi nghï tình nghïa v® chÒng cûa ngÜ©i ViŒt vÅn còn bŠn ch¥t , con sÓ ly dÎ ch¡c không t§i 20% so v§i ngÜ©i MÏ trên dܧi 50% ! Ÿ trong nܧc, Hà N¶i bÎ änh hܪng lÓi sÓng phóng túng sa dža cûa Liên xô trܧc Çây và Saigòn do ViŒt kiŠu Çem vŠ tÌ lŒ ly dÎ ch¡c cÛng không quá 10% ( ? ) .
TØ quan niŒm hôn nhân bŠn ch¥t , son s¡t , ÇËp Çë Ãy cä hai hܧng ljn viŒc duy trì mãi mãi dòng dõi tÓt ÇËp cûa mình . H† mong có nhiŠu con cái và dù vÃt vä , c¿c nh†c ljn Çâu h† cÛng cÓ nuôi nÃng dåy d‡ Ç‹ giÓng nòi cûa h† phát tri‹n và tÒn tåi lâu dài . Con cái trܧc s¿ yêu thÜÖng vô b© b‰n cûa cha mË Çáp låi b¢ng lòng hi‰u thäo, tôn kính và duy trì nŠn n‰p cûa cha ông .
NhÜ trên Çã nói ngÜ©i ViŒt Nam khi lÃy nhau là k‰t h®p làm m¶t Ç‹ xây d¿ng tÜÖng lai cho mình và cho con cháu muôn Ç©i . TrØ nh»ng nhà quan cách sÓng theo Kh°ng Månh dåy, ngÜ©i Çàn bà chÌ lo chæm chút công , dung , ngôn , hånh ( thêu thùa may vá- chæm lo nhan s¡c-nói næng dÎu dàng- n‰t na ) cÓt làm vØa lòng chÒng còn hÀu h‰t ngÜ©i Çàn bà ViŒt Nam ÇŠu cùng chÒng vÃt vä làm æn Ç‹ nuôi nÃng con cái .
Tøc ng» ViŒt có câu : "Cûa chÒng công v® . " ho¥c : "Trai tay không không æn nh© v® ." theo nghïa ÇÒng lao c¶ng tác v§i nhau trong cu¶c sÓng . Do Çó luÆt pháp ViŒt Nam tØ xÜa công nhÆn quyŠn c¶ng ÇÒng tài sän cûa ngÜ©i v® ( LuÆt HÒng ñÙc dܧi triŠu vua Lê thánh Tôn (1442 - 1497) . ñiŠu này hoàn toàn trái ngÜ®c v§i phong tøc và luÆt pháp Trung Hoa (không công nhÆn ngÜ©i v® quyŠn có tài sän , tÃt cä tài sän thu¶c ngÜ©i chÒng ) mà sau này nhà NguyÍn du nhÆp hÀu nhÜ nguyên vËn vào ViŒt Nam qua b¶ luÆt Gia long .
Vì s¿ hoà nhÆp , g¡n bó Ãy cûa v® chÒng ngÜ©i ViŒt nên tài sän trong gia Çình là cûa chung , do ngÜ©i v® quän lš viŒc chi thu . NgÜ©i chÒng không Ç‹ š ljn , trØ nh»ng viŒc quan tr†ng nhÜ làm nhà , tåu ru¶ng , mua trâu bò m§i cÀn š ki‰n cûa cä hai ngÜ©i , khác h£n lÓi sÓng MÏ hiŒn nay phÀn l§n tiŠn båc cûa ai ngÜ©i Ãy gi» và chi tiêu trong gia Çình theo ki‹u góp gåo nÃu cÖm chung . LÓi sÓng này bi‹u l¶ s¿ lÕng lÈo trong tình yêu , trong Çåo nghïa v® chÒng . Vì th‰ tÌ lŒ ly dÎ rÃt cao .
Nói nhÜ th‰ không có nghïa là tình nghïa v® chÒng cûa ngÜ©i ViŒt Nam xÜa kia hoàn toàn bŠn ch¥t . S¿ ly dÎ Çôi khi có nhÜng rÃt hi‰m hoi , con sÓ ch¡c không phäi vài phÀn træm mà chÌ vài phÀn ngàn . S¿ cãi c† , thÆm chí chºi b§i , Çánh ÇÆp nhau do khác biŒt vŠ tính tình và lÓi suy nghï gi»a hai phái nam và n» , do s¿ khác biŒt vŠ giáo døc và lÓi sÓng gi»a hai gia Çình và sau h‰t là do cá tính cûa hai ngÜ©i . . . . NhÜng vì quan niŒm v® chÒng là s¿ h®p nhÃt vïnh cºu cûa tình yêu nên ngÜ©i ta khoan dung , tha thÙ , chÎu Ç¿ng , bÕ qua nh»ng khác biŒt tÃt nhiên phäi có Ç‹ hܧng vŠ tÜÖng lai . NhiŠu c¥p v® chÒng nhÆn xét r¢ng sau nh»ng cu¶c xung Ƕt thì h† cäm thÃy hi‹u và yêu thÜÖng nhau hÖn .
TÃm lòng cûa cha mË ViŒt Nam ÇÓi v§i con cái thÆt vô b© b‰n . Sanh ÇÙa con ra nào lo bú m§n, lo cho æn h†c , lo d¿ng v® gä chÒng , lo mua nhà mua cºa cho con ª riêng . Xã h¶i Âu MÏ cha mË nuôi con ljn 18 tu°i , sau Çó con cái b¡t ÇÀu lo t¿ lÆp . Cha mË ViŒt nuôi con ljn lúc thành ngÜ©i , nghïa là ljn lúc con cái lÆp gia Çình hay ljn lúc thành công trong viŒc h†c hành .
Cø NguyÍn Khuy‰n 36 tu°i m§i ÇÆu Tam Nguyên , khi võng l†ng vŠ làng thì mË cø Çang cÃy lúa bên ÇÜ©ng Ç‹ có th‹ nuôi con æn h†c ti‰p n‰u ch£ng may con thi không LJ !
ñÓi v§i cha mË ViŒt Nam , con cái chính là bän thân h† . Con Çau m¶t h† Çau hai , Çêm hôm sæn sóc , lo l¡ng bên giÜ©ng . N‰u có th‹ hy sinh cách nào Ç‹ con khÕi bÎnh h† cÛng hy sinh . Nh»ng nhà nghèo cä næm không bi‰t ljn mi‰ng thÎt , mi‰ng cá nhÜng hÍ ngày tÜ ngày t‰t có mi‰ng ngon låi dành h‰t cho con . Con l§n lên lo cho æn h†c dù phäi lam lÛ vÃt vä h† không s©n lòng miÍn con ngoan ngoãn , h†c hành ljn nÖi ljn chÓn .
HiŒn nay sÓng ª Âu MÏ phÀn l§n các bÆc cha mË ViŒt vÅn gi» ÇÜ®c thinh thÀn Çó, nghiã là chu cÃp hoàn toàn cho con cái æn h†c dù ª tu°i 20 hay 30, trong khi sinh viên bän xÙ hÀu h‰t phäi t¿ xoay sª Ç‹ có thêm tiŠn trä h†c phí , æn ª , mua sách vª . . . .
Trܧc s¿ hi sinh l§n lao cûa cha mË , con cái Çáp låi b¢ng lòng kính tr†ng và s¿ thÜÖng yêu , b¡t trܧc và gìn gi» tình yêu thÜÖng cao ÇËp Çó dành cho con cái chúng . NhÜ vÆy không có gì phäi ngåc nhiên r¢ng cha mË ViŒt Nam có nhiŠu uy quyŠn trܧc con cái và tåi sao con cái låi tôn kính , vâng l©i h† :
Công cha nhÜ núi Thái sÖn ,
Nghïa mË nhÜ nܧc trong nguÒn chäy ra .
M¶t lòng th© mË kính cha,
Cho tròn ch» hi‰u m§i là Çåo con .
ñó là tÃm lòng cûa con cái nhÜng cha mË ViŒt Nam không cÀn ljn nh»ng ÇiŠu Çó vì nhÜ trên Çã nói , h† coi con cái chính là bän thân h† . Sanh con ra , h† theo dõi tØng bܧc chân ÇÙa con Çi cho ljn khi nh¡m m¡t . S¿ thành công cûa con h† là s¿ thành công cûa h† ; s¿ vÃp té cûa con cái là s¿ vÃp té cûa cha mË .
Cø VÜÖng hÒng S‹n trong cuÓn Saigòn Næm XÜa k‹ låi næm 1927 ba cø tØ quê lên thæm , cø mua bánh Catinat ( ch¡c ª ÇÜ©ng Catinat sau này là ÇÜ©ng T¿ Do ) vŠ m©i . Ba cø không dùng , hÕi cø : " Ch» hi‰u sao có Ç¡t tiŠn ? "
NhÜ vÆy trong gia Çình ViŒt Nam có s¿ k‰t h®p ch¥t chë b¢ng tình thÜÖng yêu , kính tr†ng vô b© b‰n gi»a cha mË và con cái , gi»a các anh chÎ em nhÜ chân v§i tay . CÛng tØ cha mË , con cái và anh chÎ em , nhân r¶ng ra là ông bà - bÓ mË cûa cha mË - rÒi låi bÓ mË cûa ông bà Çi lên . . . tÙc t° tiên . Hàng ngang là anh em , con cháu, h† hàng .
HÒi nhÕ anh chÎ em chúng tôi kêu các cô, các dì là mË ; kêu chú, bác là thÀy và thÃy dì , cô, chú , bác thÜÖng yêu chúng tôi nhÜ cha mË chúng tôi thÜÖng yêu chúng tôi vÆy. Có ÇiŠu gì sai trái thì các vÎ Ãy bäo ban khuyên nhû .
M†i xích mích trong gia Çình do ông bà , cha mË hay anh chÎ ÇÙng quyŠn giäi quy‰t nên trong xã h¶i ViŒt Nam xÜa s¿ thÜa kiŒn gi»a anh chÎ em hi‰m khi xÄy ra và n‰u xÄy ra , ngÜ©i ta cho Çó là m¶t ÇiŠu vô phܧc . ThÜ©ng thì h† nhÜ©ng nhÎn nhau , l†t sàng xuÓng nia ch£ng Çi Çâu mà thiŒt .
Nói ljn h† hàng tÙc là nói ljn tôn t¶c (dòng h†) . M‡i dòng h† có m¶t trܪng t¶c ÇÙng ÇÀu và m¶t h¶i ÇÒng gia t¶c gÒm các trܪng chi ho¥c các vÎ cao niên trong h† h†p låi . ñó là m¶t t° chÙc gÀn giÓng nhÜ chính quyŠn . Trܪng t¶c trên nguyên t¡c là ngÜ©i k‰ vÎ t° tiên , trông coi mÒ mä và chû lÍ trong nh»ng ngày gi‡ t‰t . Ngoài ra ngÜ©i trܪng h† còn giäi quy‰t nh»ng xung Ƕt , tranh chÃp cûa nh»ng ngÜ©i trong h† v§i nhau . Trܪng h† không giäi quy‰t ÇÜ®c thì ÇÜa ra cÖ quan tÓi cao là H¶i ÇÒng Gia t¶c quy‰t ÇÎnh . ThÜ©ng thì ngÜ©i trong h† tuân theo , không phäi ÇÜa ra xét xº trܧc công quyŠn , m¶t ÇiŠu cÃm kÎ gi»a nh»ng ngÜ©i trong h† v§i nhau . HÒi kš cûa các giáo sï Tây phÜÖng ljn giäng Çåo trong th‰ k› 16 , 17 ghi låi r¢ng h† rÃt khâm phøc t° chÙc gia t¶c cûa ngÜ©i ViŒt vŠ vÃn ÇŠ này và cho r¢ng giäi quy‰t nhÜ th‰ vØa gi» ÇÜ®c tình ngÜ©i , tình h† hàng vØa không gây phiŠn phÙc, tÓn kém cho h† và cho xã h¶i .
HÒi m§i t§i MÏ , bà giáo dåy l§p Anh væn ESL ( English as second language) cûa tôi cÛng tÕ lòng khâm phøc nhÜ vÆy . Bà k‹ låi vào thÆp niên 70 l§p Anh væn bà dåy có khi bao gÒm nguyên cä m¶t gia Çình . Khi Anh væn tåm Çû thì cha mË và nh»ng anh chÎ l§n Çi làm nuôi nhÜng ÇÙa bé Çi h†c . Làm ÇÜ®c tiŠn h† Ç‹ chung nên chÌ trong hai , ba næm h† Çã sang ÇÜ®c cºa hàng buôn bán và ít lâu sau trª nên khá giä .
Vì gia Çình và tôn t¶c ÇÜ®c g¡n bó nhÜ vÆy nên h† bäo vŒ ÇÜ®c truyŠn thÓng hay gia phong cûa gia Çình, cûa dòng h† . Nh»ng änh hܪng bên ngoài bÎ chÆn låi ngay v§i câu tøc ng» "NhÆp gia tùy tøc ". Nh»ng ngÜ©i ljn v§i h† phäi tôn tr†ng và tuân theo nŠ n‰p cûa h† .
Nh»ng tÆp tøc, thói quen mà ngÜ©i dâu, ngÜ©i r‹ có s¤n, n‰u không phù h®p, phäi Ç‹ ngoài cºa trܧc khi h¶i nhÆp vào gia Çình m§i . CÛng tØ Çó, chúng ta thÃy không dÍ gì nh»ng phong tøc, n‰p sÓng hoàn toàn khác lå tØ Trung Hoa hay tØ Pháp l†t ÇÜ®c vào gia Çình, xã h¶i ViŒt Nam .
Chúng ta không bÎ Trung Hoa hay Pháp ÇÒng hóa do ÇÜ®c t° chÙc ch¥t chë và hoàn häo tØ gia Çình .
No comments:
Post a Comment