THAY LỜI KẾT: NHỮNG CÁI VÒNG LUẨN QUẨN

                      HÒi con bé ai ch£ng thích xem chu¶t Çánh bÒng , chúng ª trong lÒng và hÍ æn xong là leo lên cái khung tròn chåy làm nó quay vòng vòng không dÙt .  Lúc ÇÀu chÌ  1 con Çánh , rÒi 2 con , 3 con . . . Çua nhau chåy thøc mång có vÈ thích thú l¡m .   Ch¡c chúng tܪng Çó là m¶t cu¶c tranh tài nhÜng  không bi‰t r¢ng cu¶c tranh tài Çó không  bao gi© t§i Çích  !

                      Nhìn con mèo con ngÆm cái Çuôi quay vòng vòng chúng ta thÃy ng¶ nghïnh tÙc cÜ©i  .  Chúng ta cÛng có nh»ng cái vòng  và chúng ta cÛng Çang quay vòng vòng nhÜ th‰ .    Không bi‰t ngÜ©i ngoài trông thÃy có tÙc cÜ©i không , còn chúng ta nghï låi  thÃy ngao ngán , Çáng buÒn .                    

                  Ai ª tu°i bäy , tám mÜÖi bây gi© còn ÇÜ®c trông thÃy ( hay là nån nhân) , ho¥c ÇÜ®c nghe nói ljn  cänh mË chÒng nàng dâu  . Tình cänh Ãy không bi‰t có tØ bao Ç©i , tØ bao th‰ hŒ ,  diÍn ra gi»a ngÜ©i mË chÒng và ngÜ©i con dâu , trong Çó bà mË chÒng  hành hå , Çánh ÇÆp , chºi b§i  ngÜ©i con gái bà cܧi vŠ làm v® ngÜ©i con trai cûa mình  :   ' MÃt tiŠn mua mâm thì Çâm cho thûng , mÃt tiŠn mua mûng thì Ç¿ng cho mòn , mÃt tiŠn mua con thì ÇÆp cho ch‰t . '  ,  hay :  ' muÓn nói không , làm mË chÒng mà nói . ' ( tøc ng» ) .    NgÜ©i con gái khi vŠ nhà chÒng có cu¶c sÓng tÒi tŒ nhÜ m¶t kÈ nô lŒ , ngoài mË chÒng hành hå còn bΠ chÎ gái , em gái chÒng hùa theo mË b¡t måt tàn tŒ : ' Gi¥c bên Ngô không b¢ng bà cô bên chÒng . ' (tøc ng») .

                NhÜng khi nh»ng nàng dâu bÎ Çàn áp Ãy có con trai trܪng thành , có con dâu thì låi t¿ bi‰n thành bà mË chÒng cay nghiŒt , hành hå , vu khoát cho ngÜ©i con dâu cûa mình , cÙ th‰ mà dìm nhau xuÓng hÓ .   

                 Cái vòng luÄn quÄn Ãy kéo dài rÃt lâu làm không bi‰t bao nhiêu th‰ hŒ nh»ng ngÜ©i con dâu  Çiêu ÇÙng .    Nh»ng ngÜ©i-Çàn-bà-Çi-làm-dâu Ãy tÙc tܪi , Çau kh° , nhiŠu khi bÎ hành hå ljn ch‰t hay c¿c kh° , oan khuÃt phäi t¿ tº  .  Kh° tøc này m§i chÃm dÙt dÀn dÀn vài chøc næm nay .

                 Bây gi© chúng ta cÛng có nh»ng cái vòng :   Çua xe , Çua nhà , Çua tiŒc tùng cܧi xin , Çua Çû m†i thÙ  .  Ngoài ra chúng ta còn luÄn quÄn trong nh»ng cái vòng ích k› , ghen ghét , tÎ hiŠm , háo danh , h®m hïnh , khoe khoang . . .  .

                 Tuy thu¶c dòng giÓng thông minh nhÜng chúng ta sÓng nông cån , h©i h®t , nhË då , nhÕ nhen , khôn v¥t  nhÜ nh»ng con gà què æn quÄn cÓi xay , không hoài bão , không bi‰t nhìn xa trông r¶ng nên s¿ thành công  có tÀm vóc l§n lao chÜa có .

                   HiŒn tåi ngÜ©i ViŒt cä trong nܧc lÅn ngoåi quÓc chÜa ai Çåt ÇÜ®c thành tích nào Çáng k‹ vŠ  tÃt cä các ngành nghŠ vì chúng ta tiêu phí quá nhiŠu thì gi©, tiŠn båc, ÇÀu óc và công sÙc vào nh»ng chuyŒn phù phi‰m , vô ích .

                                                   Viết xong tại Houston ngày Thanksgiving , 25 - 11 - 2010

                                                                                       Phåm Hy SÖn

   

SÁCH    THAM   KHẢO:

                                           ___________

- ViŒt ñiŒn U  Linh TÆp cûa Lš T‰ Xuyên , Lê h»u  Møc dÎch , Khai Trí xuÃt bän  1961 .

- Lïnh Nam Chích Quái cûa TrÀn th‰ Pháp , Lê h»u Møc dÎch , Khai Trí  xb næm 1961 .

- Tang ThÜÖng NgÅu Løc  cûa Phåm Çình H° và NguyÍn Án , ñåm Nguyên dÎch  , B¶

   QuÓc Gia Giáo Døc xuÃt bän , in lÀn thÙ 2 næm 1970 .

- Væn Minh ViŒt Nam , Lê væn Siêu  , Nam Chi Tùng ThÜ xuÃt bän næm 1964 .

- TÜ Tܪng ViŒt Nam , NguyÍn Çæng Thøc , Khai Trí xuÃt bän næm 1964 .

- ViŒt Nam Sº LÜ®c , TrÀn tr†ng Kim , B¶ QuÓc Gia Giáo Døc xuÃt bän næm 1971 .

- ViŒt Sº Tân Biên , Phåm væn SÖn , ñåi Nam tái bän tåi Hoa Kÿ næm 1990 .

- Pháp Ch‰ Sº , VÛ quÓc Thông , Tû Sách  ñåi H†c Saigòn  xuÃt bän næm 1968 .

- ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u , DÜÖng quäng Hàm , B¶ QG Giáo Døc xb næm 1958 .

- Nhìn Låi Sº ViŒt , Lê Månh Hùng ,T° H®p XuÃt Bän MiŠn ñông Hoa Kÿ xb næm 2007 .

- Xã H¶i ViŒt Nam , LÜÖng ÇÙc ThiŒp , Hoa Tiên tái bän næm 1971 .

- Tøc Ng» Phong Dao , Ôn NhÜ NguyÍn væn Ng†c , Mai Lâm in lÀn thÙ 3 næm 1958 .

- Tuy‰t XÜa , TrÀn ng†c Ninh ,  Khªi Hành xuÃt bän næm 2002 .

- ñ¥c San Lê Hoa Xuân 2006 , Lê T¶c H¶i Häi Ngoåi Ãn hành .

- ViŒt Nam Chính Tä T¿ VÎ , Lê Ng†c Trø , ñåi Nam tái bän (không Ç‹ næm in ) .

- ViŒt Nam Danh Nhân T¿ ñi‹n , NguyÍn HuyŠn Anh , H¶i Væn Hoá Bình Dân xuÃt bän    

   næm 1960 .

Dối Trá

                        Không có dân t¶c nào không có dÓi trá, chÌ nhiŠu ít khác nhau .  NgÜ©i Pháp có  mentir là nói dÓi , menteur là kÈ nói dÓi . TÜÖng t¿ ngÜ©i Anh có ti‰ng to lie và liar  .  H† hàng v§i nh»ng ch» Ãy trong ti‰ng Pháp và ti‰ng  Anh  nhiŠu l¡m :  

                        - Tromper (to cheat)  : gian lÆn

                        - Faux , malhonnête ( false , dishonest ) : gian dÓi

                        - Rusé , astucieux ( cunning )  : xäo trá

                        - Duper ( dupe , deceive, fool ) : lÜ©ng gåt  . . .  .

                Ÿ gÀn sát ViŒt Nam  là ngÜ©i Trung Hoa , tØ ng» nói vŠ tính xÃu này cÛng rÃt phong phú :

                       - Giä : không th¿c  nhÜ giä dång , giä danh .

                       - Gian  : không ngay thÆt , xäo trá nhÜ gian ác , gian hùng .

                       - Giäo  : gian xäo nhÜ giäo hoåt .                       

                       - Man : dÓi trá nhÜ khai man .

                       - QuyŒt  : dÓi trá nhÜ giäo quyŒt , quÌ quyŒt .

                       - LÆn  : lØa gåt nhÜ  gian lÆn , m¡c lÆn . . .  .

               TÃt cä nh»ng ti‰ng trên ngÜ©i Tàu nói và chúng ta mÜ®n  cûa h†  tØ  xa xÜa Ç‹ nói vŠ tính không thÆt thà ljn n‡i nhiŠu ngÜ©i tܪng Çó là ti‰ng ViŒt (nôm) .  NgÜ©i dÓi trá , lØa l†c chúng ta kêu là ngÜ©i giäo quyŒt ;  ngÜ©i vØa dÓi trá vØa tham lam là ngÜ©i gian tham , gian lÆn ; kÈ dùng miŒng lÜ«i Ç‹ lØa gåt ngÜ©i khác là kÈ giäo hoåt . . .    .

               ñiŠu lå lùng là nh»ng tØ ng» chÌ các hành Ƕng xÃu  Ãy ÇŠu bi‰n tØ ti‰ng Hán  ( do chúng ta xº døng quá lâu ) ra tiŠng Hán ViŒt (HV)  hay ti‰ng Nôm (N) .  Nhà ng» h†c Lê ng†c Trø , Giáo SÜ ñåi H†c Væn Khoa Saigon , Çã ghi rÃt rõ trong cuÓn ViŒt Ng» Chánh Tä T¿ VΠ cûa ông  nhÜ sau  :             

                      - DÓi : ( HV) giä trá , không thiŒt , gÓc tØ ch» Hán là Di  (VNCT T¿ VÎ trang 184 , ñåi Nam tái bän ) .

                      - GiÃu : (HV) ém Çi , không cho ai bi‰t , nhÜ giÃu gi‰m , gÓc tØ ch» ( Hán ) SÜu (  VNCT T¿ VΠ trg 155) .

                      - Xäo :(HV) tánh không thÆt ,  gÓc tØ ch» (Hán) Giäo  ( VNCT T¿ vΠ -  trang 520 ) .

                      - Gian : (Nôm) do tØ ch» ( Hán )  Gian  là không ngay th£ng , không thÆt thà ( VNCT T¿ VÎ trang 136)  ...  .

                 Phäi chæng dân t¶c ViŒt nguyên thûy không gian dÓi ? 

                 ñåi ViŒt Sº Kš TiŠn Biên  mô tä Ç©i sÓng dܧi TriŠu ñåi Hùng VÜÖng nhÜ m¶t cänh thiên ÇÜ©ng nÖi hå gi§i : Vua tôi cùng Çi cày  lÃy lúa mà æn . Vua thì hiŠn nhÜ Bøt , dân thì thÆt thà chÖn chÃt , Çêm ljn nhà nhà không Çóng cºa , không tr¶m  cܧp , không chi‰n tranh , tØ lúc sinh ra cho ljn lúc ch‰t ngÜ©i ta không bi‰t loån låc là gì .

                ñåi ViŒt Sº Kš TiŠn Biên  nói qúa chæng ?   Chúng ta nhÆn thÃy cho ljn th©i Çåi này , nh»ng ÇÒng bào thi‹u sÓ cûa chúng ta ª miŠn Trung Du , ThÜ®ng Du  miŠn B¡c và cao Nguyên miŠn Nam vÅn gi» ÇÜ®c phÀn nào n‰p sÓng Ãy nên thi‰t nghï  TriŠu ñåi Hùng VÜÖng cách nay ba , bÓn ngàn næm chÜa bÎ tiêm nhiÍm " væn minh " Trung Hoa thì l©i  mô tä Ãy không có gì qúa Çáng .

                Th©i Çåi thái bình , trong sáng Ãy  bÎ Çäo l¶n  tØ khi Thøc Phán cu§p ngôi  nhà Hùng rÒi ÇÃt nܧc rÖi vào tay  TriŒu ñà , m¶t tܧng cûa TÀn Thûy Hoàng bên Tàu  .  TriŒu ñà dùng mÜu chܧc lØa gåt  Thøc An DÜÖng VÜÖng  làm cho ngÜ©i ViŒt  bi‰t th‰ nào là gian dÓi ,  quÌ quyŒt  . ( Sau khi  bÎ An DÜÖng VÜÖng  Çánh båi , TriŒu  mÜu mô cÀu hoà và giä cho con trai là Tr†ng Thûy lÃy MÎ Châu , con gái vua Thøc  . Tr†ng Thûy tìm cách lÃy tr¶m cái  lÅy nÕ thÀn Çem vŠ cho cha ) .

               Sau vø æn c¡p Çó TriŒu ñà Çem quân sang Çánh , Thøc An dÜÖng VÜÖng lÃy nÕ thÀn ra b¡n không hiŒu  nghiŒm n»a nên thua phäi  gi‰t con gái rÒi  t¿ tº  .  MÓi tình Mœ Châu , Tr†ng Thûy là m¶t mÓi tình  lãng mån và bi Çát trong lÎch sº  ai cÛng bi‰t .

               Phäi chæng hành Ƕng  giä trá , lØa gåt  do tØ ngÜ©i Trung Hoa Çem t§i  cùng v§i ngôn ng»  cûa h† Ç‹ mô tä , hình dung nh»ng hành vi xÃu xa mà nguyên thûy chúng ta không có ?   ñiŠu Çó Çúng nhÜng chÜa h£n Çúng hoàn toàn vì con ngÜ©i trong m¶t xã h¶i loån låc , hi‹m nguy thÜ©ng phäi tìm  cách t¿ bäo vŒ  , trong Çó có  s¿ dÓi trá hÀu bäo toàn tính mång mình trܧc ÇÜ©ng gÜÖm mÛi giáo cûa quân gi¥c  .  ñÃt nܧc chúng ta bÎ hÖn m¶t ngàn næm Çô h¶ bÎ nhiêu Çiêu ÇÙng , tàn båo làm cho tâm tính con ngÜ©i thay Ç°i .    

               ChÜa ai quên ÇÜ®c trÆn bão Katrina tàn phá New Orléans Ti‹u bang Lousiana  vào cuÓi tháng 8 næm 2005 .  M¶t nܧc giàu  có và væn minh nhÜ Hoa Kÿ mà cÛng xÄy ra nh»ng vø hôi cûa , cܧp bóc , hãm hi‰p , gian lÆn tiŠn tr® cÃp . . .  huÓng hÒ m¶t dân t¶c bÎ xâm læng lâu dài hÖn 1.000 næm nhÜ ViŒt Nam th©i B¡c thu¶c . 

                Sau khi Çoàn quân chi‰n th¡ng chém gi‰t , cܧp bóc Çã tay là nh»ng næm tháng bÎ Çàn áp , bóc l¶t  ljn mi‰ng cÖm không có mà æn , cái áo không có mà m¥c làm sao con ngÜ©i có th‹  gi» mãi  s¿ hÒn nhiên , trong tr¡ng , ngay th£ng ÇÜ®c .  MuÓn không bÎ gi¥c cܧp bóc  tài sän  ngÜ©i ta phäi bäo nhau chôn giÃu thóc lúa , Çem nÒi niêu , ÇÒ dùng ngâm dܧi ao ; muÓn bäo toàn tính mång phäi chåy trÓn hay Än n¡p .  Nh»ng hành Ƕng Ãy ÇÜ®c l¥p Çi l¥p låi  lâu  dÀn thành thói quen . 

                Xº s¿ nhÜ th‰ tØ Ç©i này sang Ç©i khác suÓt hÖn ngàn næm bÎ ngÜ©i Tàu xâm læng làm ngÜ©i ta tܪng nhÜ th‰ là t¿ nhiên .  TÃt nhiên Çåo ÇÙc c° truyŠn  cûa t° tiên và các tôn giáo Çã làm tình trång giäm b§t  Çi nhÜng  Ça sÓ vÅn còn chÃp nhÆn s¿ dÓi trá trong m†i sinh hoåt .  Cø th‹ nhÃt là trong sinh hoåt chính trÎ ngÜ©i ta cho r¢ng làm cách mång hay làm chính trÎ thì phäi có nhiŠu thû Çoån , phäi bi‰t lØa gåt . Chúng ta vô tình dung dÜ«ng nh»ng kÈ làm chính trÎ hoåt ÇÀu , vô Çåo ÇÙc  chuyên lØa gåt , dø d‡ dân chúng .   Chính cái quan niŒm Ãy Çã làm håi  chúng ta , làm håi cho ÇÃt nܧc và tØ bao lâu nay phäi sÓng  dܧi các ch‰ Ƕ Ƕc tài , Çàn áp , bóc l¶t  , chÜa tØng ÇÜ®c sÓng  trong ch‰ Ƕ hoàn toàn dân chû  và Çu®c sÓng  Çúng v§i cái š nghïa và cái quyŠn sÓng cûa con ngÜ©i.

             ñ‹ che Çåy chúng ta hay giÃu gi‰m ,  Ç‹ tránh s¿ khi‹n trách khi có sai phåm chúng ta hay nói dÓi  ho¥c Ç° l‡i cho ngÜ©i khác ,  Ç‹ ki‰m ÇÜ®c nhiŠu tiŠn trong viŒc thÜÖng måi  ngÜ©i ta buôn lÆu , làm hàng giä . . . và thÆm chí cä khi không cÀn phäi nói dÓi chúng ta cÛng nói , cho Çó là m¶t trò chÖi , m¶t cách Çùa gi«n , giäi trí , m¶t s¿ bình thÜ©ng (*) !  

               Khách ngoåi quÓc ljn ViŒt Nam  khi Çi mua s¡m có š nghï chúng ta gian dÓi khi nói thách  .  ñiŠu Ãy không Çúng vì Çó là tÆp tøc cûa ngÜ©i bän xÙ , ai cÛng bi‰t khi mua hàng phäi  trä giá  , thuÆn mua vØa bán .  Ÿ Hoa Kÿ , mua bán nhà hay xe hÖi  ngÜ©i ta vÅn nói thách  Ç‹ ngÜ©i mua mà cä (bargain , or best offer  -  obo ) .    S¿ gian dÓi chÌ có khi cân thi‰u , hàng xÃu nói hàng tÓt , hàng giä nói hàng thÆt . . .  vÅn thÜ©ng xuÃt hiŒn ª ch® búa hay ª các cºa hiŒu buôn trong nܧc Ç‹ lØa gåt khách hàng mà phÀn l§n ngÜ©i ngoåi quÓc là nån nhân vì xÙ ngÜ©i ta không mua bán nhÜ th‰ .  

               Quan niŒm làm æn  Ãy Çã l‡i th©i  và chÌ thích h®p cho nh»ng  dÎch vø , buôn bán nhÕ , v¥t vãnh  .  Ngày nay ngÜ©i  ta có nh»ng chi‰n lÜ®c buôn bán m§i  v§i giá rÈ , bäo Çäm phÄm chÃt  hàng hóa vì  trình Ƕ cûa ngÜ©i tiêu thø m‡i ngày m¶t cao không dÍ gì Çánh lØa .  Nên Ç‹ thu hút khách hàng ngÜ©i ta bán giá nhÃt ÇÎnh nhÜng rÈ hÖn giá ngoài thÎ trÜ©ng nh© buôn tÆn gÓc bán tÆn ng†n , nh© bi‰t cách quän kš Ç‹ giäm b§t chi phí , hÜ hao . NgÜ©i ta tôn tr†ng khách hàng v§i câu châm ngôn " khách hàng là thÜ®ng lj " , không gian dÓi Ç‹ không mÃt tín nhiŒm .  ñó là cách làm æn cûa các Çåi hãng nhÜ Wall Mart , Mac Donald . . .  .  Nh»ng cách làm æn manh mún , dÓi trá , chÌ bi‰t  ljn l©i lãi , không Ç‹ š ljn quyŠn l®i ngÜ©i tiêu thø së bÎ gåt ra ngoài .

    Ghi Chú : M¶t s¿ nói dÓi rÃt ph° bi‰n mà hÀu h‰t các bÆc ông bà, cha mË , anh chÎ m¡c phäi là khi m¶t Çúa bé m§i tÆp Çi bÎ té hay Çøng ÇÀu vô bàn gh‰ thì chúng ta Çánh ÇÃt hay Çánh bàn gh‰ và nói :" ÇÃt hÜ (ho¥c) bàn gh‰ hÜ làm em té, em Çøng Çau này ".   Có lë vì th‰ mà ngÜ©i ViŒt Nam chúng ta (khi thành ngÜ©i l§n) ít ai nhÆn trách nhiŒm vŠ s¿ sai trái cûa mình , toàn Ç° tåi ngÜ©i khác hay tåi th‰ này , tåi th‰ n† chứ không phải tại mình .

An Phận và Tự Mãn

                  An phÆn là có sao sÓng vÆy . TØ bao Ç©i ngÜ©i ta vÅn cày cái cày Ãy , vÅn cuÓc cái cuÓc Ãy .  NgÜ©i ta bäo ông cha sÓng sao mình sÓng vÆy , làng xóm sÓng sao ta sÓng vÆy .   TØ ngÜ©i bình dân ít h†c cho ljn nh»ng ngÜ©i có h†c ÇŠu mang chung tính Ãy .   NgÜ©i có h†c sau khi ÇÜ®c b° døng làm quan , làm công chÙc thì chÌ mong an phÆn tháng tháng lãnh lÜÖng ; cÃp trên bäo làm gì  làm nÃy , vâng vâng då då  cÓt sao gi» ÇÜ®c ch° ngÒi  Ç®i sÓng lâu lên lão làng .  

                 Ngày nay ra ngoåi quÓc hÀu h‰t , k‹ cä nh»ng sinh viên h†c ngành thÜÖng måi (bussines ) , mong ÇÆu Çåt b¢ng cÃp Ç‹ ki‰m ÇÜ®c  ch‡ làm ngon tháng tháng lãnh lÜÖng nhÜ  nh»ng ngÜ©i Çi trܧc  .  CÛng có m¶t sÓ ngÜ©i kinh doanh nho nhÕ nhÜ mª clinic , pharmacy ,  hàng æn , tiŒm buôn , tiŒm c¡t tóc . . .  nhÜng tÃt cä chÌ cÓt t¢n tiŒn mua ÇÜ®c cái nhà l§n , cái xe Mercedes hay Luxes Çû khoe v§i m†i ngÜ©i là Çã t¿ mãn rÒi chÙ không có tinh thÀn ganh Çua , cÀu ti‰n nhÜ ngÜ©i ngoåi quÓc .  NgÜ©i ta có hàng ngàn , hàng træm ngàn cºa tiŒm nhÜ Mc Donald , Wal Mart , CPS (pharmacy) , Walgreen  . . . mà vÅn tÃt bÆt làm æn Ç‹  mª r¶ng  nhà buôn cûa mình .  

Mê Tín Dị Đoan

                Mê tín dÎ Çoan thì dân t¶c nào cÛng có do tØ th©i xa xÜa ki‰n thÙc vŠ vÛ trø , vŠ nh»ng hiŒn tÜ®ng thiên nhiên nhÜ sÃm sét , Ƕng ÇÃt , lÛ løt , bŒnh tÆt  . . .  Çem ljn gây ch‰t chóc , tàn phá làm ngÜ©i ta hoang mang , s® sŒt Çi tìm nguyên nhân ª nh»ng th‰ l¿c thÀn bí  .  DÎch tÍ  gi‰t ngÜ©i là do âm phû b¡t lính ;  Ç¡m Çò , Ç¡m thuyŠn là do thÀn sông (Hà bá)  n°i giÆn vì không cúng t‰ . . .  .  NgÜ©i ta tin Çû thÙ thÀn , nào thÀn sÃm , thÀn sét , thÀn cây Ça , thÀn h° . . . tÃt cä ÇŠu có quyŠn l¿c và có th‹ gây cho con ngÜ©i nh»ng ÇiŠu xui xÈo , bÃt hånh  .

                NgÜ©i Trung Hoa th©i c° và ngay cä bây gi©  vÅn th© nhiŠu thÀn  .  Các thÀn thiên , ÇÎa , nhÆt  , nguyŒt , sÖn , xuyên , lâm , tråch ( tr©i , ÇÃt , m¥t tr©i , m¥t træng , núi  , sông , rØng  , ru¶ng )  thÀn h° , ngÛ hành , thÀn tài  . . .  .   Trong nhà ngÜ©i Trung hoa ít nhÃt cÛng có vài cái bàn (trang) th© th° công , thÀn h° , thÀn tài , Quan Công  . Trܧc cºa tiŒm buôn cûa h† luôn luôn có tÜ®ng thÀn tài mÆp måp ngÒi trên  cái khay hay cái bŒ nhÕ sáng ra có ném hÜÖng bÓc khói và miŒng "phì phèo" Çi‰u thuÓc lá MÏ v§i chû Çích ban phܧc cho  chû tiŒm buôn may bán Ç¡t , tiŠn båc ÇÀy nhà .

                  NgÜ©i ViŒt không th© quá nhiŠu thÀn nhÜ th‰ , nhÜng mê tín dÎ Çoan không kém ngÜ©i Tàu  bao nhiêu .  Ngày xÜa sanh  con ngÜ©i ta Ç¥t tên là V¢n , VŒn , M¿c , ñÓm . . . theo tên cûa chó Ç‹ ma quÌ lánh xa không  ljn b¡t .   NgÜ©i ta tin  ma qûi s® chó nên các thÀy cúng lÃy máu chó vë bùa cho trÈ con Çeo ª c° .   B‰ ÇÙa bé ra khÕi nhà thì lÃy nh† nÒi hay m¿c Çen bôi lên m¥t Ç‹ ma quÌ thÃy xÃu không b¡t Çi  .

                 Không bi‰t ma quÌ qúa kh© Ç‹ ngÜ©i ta Çánh lØa hay chúng ta quá kh©  khi nghï  r¢ng Çánh lØa ÇÜ®c ma qûi b¢ng cách  Ãy ?   NhiŠu ngÜ©i ra khÕi nhà phäi tính Çi phÜÖng hܧng nào , gi© nào tÓt nhÃt .  Làm nhà cÛng vÆy ,  phäi nh©  thÀy ÇÎa lš ch†n hܧng , nh© thÀy cúng xem ngày gi© tÓt Ç‹ khªi công ; có ngÜ©i kÏ hÖn  làm nhà , tåu ru¶ng  hay mua trâu , bò Çi xem tº vi xem næm nào , tháng nào h®p v§i tu°i cûa h† m§i làm , m§i mua .  V® chÒng xung kh¡c  hay bÕ nhau thay vì sºa Ç°i tính n‰t  hay tìm cách hoà giäi  låi Çi bói toán xem ma quÌ nào quÃy nhiÍu  và xin bùa ngäi vŠ Çeo  .

                 Ông cha chúng ta , qua kinh nghiŒm  th¿c t‰ , Çã nói  : " Xem bói ra ma , quét nhà ra rác " hay : "Cøc ÇÃt mà bi‰t nói næng , Thì thÀy ÇÎa lš cái ræng không còn " ( ca dao ) nhÜng ÇÀu óc mê tín Çã tiêm nhiÍm quá n¥ng không dÍ gì bÕ ÇÜ®c .  Không bi‰t khi ngÜ©i Tây phÜÖng phóng hoä tiÍn lên m¥t træng , lên sao Hoä có bÃm gi© , xem ngày  nhÜ ngÜ©i ViŒt chúng ta không , có tránh nh»ng ngày  "MÒng næm , mÜ©i bÓn , hæm ba ,   ñi chÖi cÛng l‡ , n»a là Çi buôn  " không ?    NgÜ©i Tây phÜÖng có th© ThÀn Tài không mà h† giàu ljn th‰ !

                 Tôi có anh bån h†c trÜ©ng Pháp  mà tin tܧng sÓ m¶t cách lå lùng .  Ngày tuÀn nào anh cÛng cúng sao , làm viŒc gì cÛng Çi xem bói  vài ba thÀy . N‰u  tÃt cä các thÀy bäo ÇÜ®c m§i làm , không thì thôi .  Th‰ mà Çi vÜ®t biên næm , bäy lÀn ( tÃt nhiên m‡i lÀn các thÀy ÇŠu bäo Çi ÇÜ®c m§i Çi) , bÎ b¡t vào tù ra t¶i mãi m§i thoát vào lÀn chót .

                  VŠ mê tín dÎ Çoan , ngÜ©i ViŒt bÎ änh hܪng khá n¥ng ngÜ©i Trung Hoa nhÃt là vŠ khoa tº vi ( d¿a vào b¶ Kinh DÎch do Kh°ng Tº soån )  và ÇÒng cÓt ( d¿a vào tÜ tܪng Lão Trang thoái hóa) . 

                  Nh»ng ngÜ©i bênh v¿c cho r¢ng Kinh DÎch thâu tóm nh»ng nguyên t¡c huyŠn vi cûa vÛ trø do NgÛ Hành (Kim, M¶c , Th° , Thûy , Hoä ) tÜÖng tác bi‰n dÎch   .  N‰u Çúng nhÜ vÆy tåi sao  hÖn 2.000 næm (tØ khi Kh°ng Tº biên soån Kinh DÎch ) ngÜ©i Tàu vÅn tin r¢ng trái ÇÃt vuông và nܧc Tàu là nܧc væn minh nhÃt ª gi»a ( Trung QuÓc : nܧc ª gi»a ) , cho ljn khi ti‰p xúc v§i ngÜ©i Tây phÜÖng  m§i  bi‰t trái ÇÃt tròn ? 

                  B¢ng chÙng thÙ 2 Ç‹ nói thuy‰t NgÛ Hành hoàn toàn sai lÀm vì VÛ Trø Çã có khoäng trên 13 tÌ næm , hŒ m¥t tr©i ( Thái DuÖng hŒ ) trong Çó có trái ÇÃt m§i có khoäng trên m¶t tÌ næm và theo các nhà khäo c°, cây cÓi ( tÙc M¶c) m§i có vài træm triŒu næm nay .  VÆy bao nhiêu tÌ næm trܧc vÛ trø bi‰n dÎch  ra sao  khi thi‰u mÃt  m¶t "hành " là M¶c ?

                   B¢ng chÙng thÙ 3 Ç‹ bác bÕ thuy‰t NgÛ Hành ( cæn bän cûa Kinh DÎch và Tº Vi ) là ngÜ©i ta nói Kim sinh Thûy tÙc kim loåi khi nÃu  ª nhiŒt Ƕ cao chäy thành chÃt lÕng (thûy) . Ngành VÆt Lš chÙng minh  tÃt cä ÇÃt , Çá , cây cÓi . . . bÎ ÇÓt ª nhiŒt Ƕ cao ÇŠu chäy thành lÕng cä .  Trong phún thåch do núi lºa phun ra có cä ÇÃt , kim loåi  và nhiŠu thÙ khác tr¶n lÅn v§i nhau . 

                    NgÜ©i ta còn lš luÆn r¢ng Kim kh¡c M¶c vì con ngÜ©i dùng dao , búa , cÜa Ç‹ ÇÓn  cây ( M¶c )  .  NhÜng ngÜ©i ta quên r¢ng loài ngÜ©i m§i bi‰t dùng ÇÒ  kim loåi nhÜ ÇÒng , s¡t  vài ngàn næm nay thôi  . Khi chÜa bi‰t dùng kim loåi ngÜ©i ta ch‰ ra nh»ng lÜ«i búa , dìu Çá , nh»ng nhà khäo c° g†i Çó là th©i Çåi ÇÒ Çá .  Trܧc th©i ÇÒ Çá ngÜ©i ta dùng vÕ sò , h‰n  , ngay cä ræng , tay Ç‹ bÈ cành , c¡t lá làm lŠu ª  .  NhÜ vÆy trܧc Çây vài ngàn næm hay xa hÖn n»a ,  ræng , tay , sò , h‰n rÒi  Çá kh¡c M¶c chÙ Kim chÜa kh¡c  M¶c  và cä bây gi© n‰u Ç‹ hàng træm con dao , hàng træm cái búa dܧi gÓc cây , cây cÛng không ch‰t n‰u không có bàn tay con ngÜ©i dùng nh»ng thÙ Çó Ç‹ "kh¡c" vào cây ! . 

                     Bi‰t bao nhiêu sai lÀm khác trong Kinh DÎch k‹ ra làm mÃt thì gi© cûa Ƕc giä .

                    Thuy‰t NgÛ hành sai lÀm vì ngày xÜa ki‰n thÙc vŠ vÛ trø và khoa h†c chÜa có , ngÜ©i ta chÌ có m¶t ít ki‰n thÙc vŠ thiên væn , vŠ ÇÎa lš nhÜng låi chÙa ÇÀy  màu s¡c dÎ Çoan  .

                      H†c giä NguyÍn Hi‰n Lê t¿ nhÆn là ngÜ©i tr†ng Çåo Nho vì sinh ra trong m¶t gia Çình nho giáo , khi nghiên cÙu vŠ tº vi  ông thÃy khi Çúng khi sai  : " . . . 10 lá chÌ Çúng 6, 7 lá  và nh»ng lá Çó 10 ÇiŠu cÛng chÌ Çúng 6 , 7  càng Çoán vŠ tiÈu ti‰t càng sai ."( HÒi kš NHL) .     CÛng trong cuÓn HÒi Kš này ông nhÆn xét  :   Kinh dÎch chÌ có giá trΠ luân lš khuyên ræn ngÜ©i ta bi‰t æn ª phäi Çåo , bi‰t lui bi‰t t§i mà thôi .  VŠ khoa Phong Thûy ông có m¶t nhÆn xét rÃt h®p lš  :  "Ÿ nh»ng vùng dân cÜ sinh sÓng ÇÃt Çai , ÇÒi gò sau bao nhiêu Ç©i trÒng tr†t , cày cuÓc , lÃp ao hÒ , san gò thành ru¶ng , ÇÎ a hình bi‰n Ç°i Çâu còn nguyên hình rÒng phÜ®ng , bút , nghiên  . . . mà tìm huyŒt phát . ( HK NHL trang 264) .  

                    Th©i ông NguyÍn væn ThiŒu làm T°ng ThÓng , ngÜ©i ta ÇÒn ông ta cho xây cây tháp  sen thÆt cao ª hÒ Con Rùa ngay ngã tÜ TrÀn qúy Cáp  và Duy Tân Çè lên Çuôi con rÒng Ç‹ y‹m không cho nó vÅy Çuôi ÇÆp vào dinh ñ¶c LÆp  .  Câu chuyŒn Ãy Çúng hay sai  không thành vÃn ÇŠ , vÃn ÇŠ là nó bi‹u l¶  ÇÀu óc dÎ Çoan trong ngÜ©i ViŒt chúng ta .                   

                   ñÃy là khoa tº vi có cÖ sª Kinh DÎch cûa Kh°ng Tº  sÜu tÀm , biên soån Ç‹ d¿a vào , còn bi‰t bao nh»ng khoa bói toán  khác nhÜ bÃm Ƕn , chÌ tay , bói bài , bói KiŠu  . . . không có cÖ sª Çáng tin nào  . 

                   Th‰ mà nhiŠu ngÜ©i vÅn tin , không nhÆn thÃy cái tai håi cûa mê tín dÎ Çoan  . 

 Bi‰t bao gia Çình tán gia båi sän vì ÇÒng bóng ; bao nhiêu thanh niên nam cÛng nhÜ n» ôm mÓi hÆn tình vì  "thÀy " nói không h®p tu°i Çành phäi chia tay ; bi‰t bao ngÜ©i con gái l« cä cu¶c Ç©i vì sinh nh¢m tu°i "DÀn" (c†p) không ai dám lÃy .    CÛng vì cái tu°i C†p này mà bi‰t bao thai nhi ª bên Tàu và ViŒt Nam sau khi siêu âm bi‰t là con gái  thì bÎ phá gi‰t Çi  vì Ç‹ sanh vào tu°i C†p  së phäi ª giá (‰ chÒng) . 

                Ai bäo mê tín dÎ Çoan không Ƕc ác , sát nhân ?        

                Mê tín dÎ Çoan là m¶t mÓi h†a cho dân chúng , nhÃt là dân nghèo h‰t bÎ quan quyŠn chèn ép , bóc l¶t låi bÎ ông thÀy , bà cÓt lØa gåt  såch sành sanh .  Chúng tôi xin dÅn chÙng qua bài ÇÒng giao ( bài hát cûa con nít) tØ xÜa Ç‹ låi :

                                      Con chim chích choè

                                      Nó ÇÆu cành chanh

                                      Tôi ném mänh sành

                                      Nó rÖi xuÓng ÇÃt

                                      Xáo xào m¶t chÓc

                                      ñÜ®c mâm c‡ ÇÀy .

                                      Ông thÀy æn m¶t

                                      Bà cÓt æn hai

                                      Cái thû cái tai

                                      Tôi Çem bi‰u chúa

                                      Chúa hÕi thÎt gì ?

                                     - ThÜa thÎt chim chích .

                                      Con chim chích choè . . . . . .    .

                 NgÜ©i dân nghèo không có phÜÖng tiŒn  nhÜ cung , nÕ Ç‹ sæn b¡n  .     May m¡n ném trúng con chim chích  choè , m¶t loåi chim nhÕ ,  v¥t bÕ lông ch¡c chÜa t§i 50 gr thÎt  mà phäi v¶i tìm thêm rau  cÕ xáo xào ch‰ bi‰n  thành m¶t mâm c‡ ÇÀy .   Anh ta không ÇÜ®c mi‰ng nào vì  phäi lo dâng lên cho ông thÀy bà cÓt .   H† æn tham quá , nhÃt là bà cÓt .  Còn cái ÇÀu chim b¢ng ngón tay cái xÜÖng xäo ngÜ©i ném chim cÛng không ÇÜ®c mút , phäi Çem bi‰u Chúa .   Chúa nào nhÌ ?  

               Có th‹ bài hát này xuÃt hiŒn vào th©i TrÎnh , NguyÍn  Phân Tranh  th‰ k› 17 , 18 (1.627 - 1.775) .  ñ†c låi lÎch sº chúng ta thÃy cu¶c chi‰n tranh kéo dài khoäng 150 næm này gây bi‰t bao nhiêu ch‰t chóc cho con ngÜ©i , tàn phá bi‰t bao nhiêu nhà cºa ru¶ng vÜ©n  . Thanh niên trai tráng phäi xung vào lính ª cä ñàng Trong lÅn ñàng Ngoài sÓ phÆn giao cho hòn tên , mÛi Çån và giáo mác .  ñÃt Çai không ngÜ©i cày cÃy , Çã th‰ còn thêm sÜu cao thu‰ n¥ng làm nhân dân Çói kh° ;  tØ Çói khát , kh° sª sinh ra bŒnh tÆt  phäi Çi khÃn nÖi này vái nÖi kia . Ông thÀy,  bà cÓt  - trong š nghï mê tín cûa ngÜ©i dân - là nh»ng ngÜ©i có th‹ Çem phúc hoå cho h† nên phäi lo lÍ låt trܧc , sau Çó là lo sÜu thu‰ cho b¶ máy chi‰n tranh suÓt 150 næm cûa Chúa TrÎnh ngoài B¡c và Chúa NguyÍn ª trong Nam . 

                Bài hát trên  diÍn tä hoàn cänh xã h¶i ViŒt Nam th©i Çó  chæng ?  

Vô Ý Thức

                 Ý thÙc là s¿ hi‹u bi‰t , quan tâm ljn công viŒc mình së làm hay Çang làm , ngÜ©i  có š thÙc là ngÜ©i bi‰t rõ hành vi hay l©i nói cûa mình  cùng v§i hÆu qûa vŠ sau .  NgÜ®c låi v§i š thÙc là vô š thÙc , tÙc là chúng ta hành Ƕng mà không bi‰t  Çúng hay sai , nhiŠu khi ÇÜa ljn nh»ng hÆu quä không tÓt :  làm phiŠn nh»ng ngÜ©i khác , làm phiŠn cho chính mình , làm håi  ljn quyŠn l®i chung .  Nhà væn NguyÍn væn Vïnh ( 1881 -1936 ) Çã tØng vi‰t vŠ s¿ vô š thÙc cûa ngÜ©i ViŒt trong ti‰ng cÜ©i : "  An nam ta ( chÌ ngÜ©i ViŒt ) có m¶t thói lå là th‰ nào cÛng cÜ©i . NgÜ©i ta khen cÛng cÜ©i , ngÜ©i ta chê cÛng cÜ©i . Hay cÛng hì mà dª cÛng hì ; phäi cÛng hì mà quÃy cÛng hì . . . " (Xét tÆt mình , ñông DÜÖng Tåp Chí sÓ 22 ) .  

                 Cái cÜ©i vô š thÙc và tàn ác nhÃt là chúng ta cÜ©i ch‰ nhåo hay ch†c phá nh»ng ngÜ©i tàn tÆt  .   Thay vì phäi thÜÖng xót giúp Ç« nh»ng ngÜ©i kém may m¡n Ãy chúng ta låi Çi ch†c phá h† Ç‹ làm trò  cÜ©i .  Thi‰u gì nh»ng cänh æn c¡p gÆy cûa ngÜ©i mù , dܧng dÅn ngÜ©i ta té xuÓng mÜÖng rÒi ÇÙng cÜ©i v§i nhau .  ThÃy ngÜ©i khác nói ng†ng thì b¡t chܧc , thÃy ngÜ©i què cøt thì chen lÃn xô ÇÄy  . . .   mà không bi‰t  nh»ng hành Ƕng trêu c®t Ãy làm cho ngÜ©i ta Çau kh° , tûi thân cùng c¿c .  Ÿ Tây phÜÖng nh»ng ngÜ©i Ãy ÇÜ®c tôn tr†ng và sæn sóc  : có ch‡ ÇÆu xa riêng , có lÓi Çi riêng , ÇÜ®c tr® cÃp , nuôi nÃng tº t‰ .

                 Khi vÙt , xä rác bØa bãi chúng ta nghï r¢ng chÌ ngÜ©i khác phäi chÎu s¿ dÖ bÄn hay hít bøi b¥m .  NhÜng không , chính chúng ta cÛng sÓng trong môi trÜ©ng ô u‰ , mÃt vŒ sinh và không chØng chúng ta là ngÜ©i ÇÀu tiên gánh chÎu bŒnh tÆt .   Nhà nông vì tham lam xÎt nh§t ph‰ thäi làm cho rau xanh tÓt hái Çem bán , ngÜ©i chæm nuôi dùng nhiŠu chÃt kích khích tÓ cho gia súc mau l§n , ngÜ©i Çi buôn dùng hàn the , formol ܧp cá , thÎt  Çem bán . ChÌ vì chút l®i l¶c , không cÀn bi‰t ljn nh»ng hÆu quä tåi håi  gây ra cho ÇÒng bào cûa mình  . 

                ThÌnh thoäng chúng ta thÃy báo chí Çæng tin hàng chøc , hàng træm ngÜ©i æn tiŒc , æn trong cæng - tin  bÎ ng¶ Ƕc ch‰t hay phäi chª Çi cÃp cÙu ª nhà thÜÖng .  ñó là hÆu qûa cûa s¿ vô š thÙc .  M¶t hiŒn tÜ®ng thông thÜ©ng n»a là cûa công thì không ai gi» gìn nhÜ vòi nܧc công c¶ng dùng xong không khoá ,  Çèn ÇiŒn dùng xong không t¡t ,  nh»ng nÖi công c¶ng không gi» gìn såch së . . .  .

               Xa hÖn n»a , do kém š thÙc quÓc gia ,  nh»ng ngÜ©i có quyŠn th‰  thay vì dùng tiŠn båc do ngÜ©i dân Çóng góp Ç‹  xây d¿ng ÇÃt nܧc låi bÕ vào túi riêng ;  thay vì ÇŠ cº nh»ng ngÜ©i tài næng , ÇÙc Ƕ , Çû khä næng  chuyên môn vào các chÙc vø thích h®p Ç‹ phøc vø ÇÃt nܧc thì ÇŠ cº nh»ng ngÜ©i thân thu¶c ho¥c phe, Çäng cûa mình n¡m gi» nh»ng chÙc vø quan tr†ng nhÜng vì kém tài , kém chuyên môn làm  nh»ng cÖ quan Ãy trì trŒ , hoåt Ƕng sai lÀm gây thiŒt håi chung  .

Nông Nổi, Nhẹ Dạ

                      Tính nông n°i do bªi không suy nghï chín ch¡n , cân nh¡c kÏ lÜ«ng trܧc khi hành Ƕng hay tin vào m¶t ÇiŠu gì . 

                     Th©i ñŒ NhÎ Th‰ Chi‰n ( 1939 - 1945)  khi NhÆt tràn vào ViŒt Nam , vì ghét Pháp nhiŠu ngÜ©i ViŒt th©i Ãy vui mØng và hy v†ng b†n  th¿c dân phÜÖng Tây này së bÎ Çu°i Çi và NhÆt v§i chû nghïa ñåi ñông Á  së giúp chúng ta lÃy låi Ƕc lÆp và giúp chúng ta xây d¿ng thành m¶t quÓc gia phú cÜ©ng nhÜ h† .   Ý nghï nông cån Ãy không phäi chÌ có ª ngÜ©i dân thÜ©ng mà có cä ª nh»ng bÆc trí thÙc .

                    Xin quí bån džc câu trích dÅn dܧi Çây cûa h†c giä NguyÍn Hi‰n Lê : " . . . mà chúng tôi cÛng không hŠ tính xa : h‰t chi‰n tranh n‰u NhÆt Bän , ñÙc mà th¡ng thì h† có cho dân t¶c mình ÇÜ®c chút nào không , hay chính sách cûa h† còn khÓc liŒt hÖn Anh , Pháp  n»a , chúng tôi chÌ bi‰t m‡i m¶t ÇiŠu là h† thù ÇÎch v§i Pháp  , nên mong nh© NhÆt g« cho cái ách cûa Pháp Çã , rÒi ra sao thì hãy hay . " ( HÒi kš NguyÍn Hi‰n Lê , trang 228) .

                    Th¿c t‰ cáo Çi thì c†p t§i , næm 1945  NhÆt gây ra cho hÖn 1.000.000 ngÜ©i ViŒt ch‰t Çói , g†i là nån Çói næm ƒt DÆu do NhÆt thu gom thóc và b¡t ngÜ©i ViŒt Çào bÕ khoai , ngô (b¡p), lúa Çang trÒng Ç‹ trÒng Çay n¶p cho kÏ nghŒ bao täi cûa h† . 

                    Có lë cùng m¶t š nghï nhÜ th‰ , trܧc Çó nhà cách mång Phan b¶i Châu , lãnh tø phong trào ñông Du , Çã Çem hàng træm thanh niên sang NhÆt h†c hÕi và muÓn nh© ngÜ©i NhÆt giúp Ç‹ Çánh ÇÜ°i Pháp .   Pháp thÃy hÆu quä có th‹ ljn bèn thÕa thuÆn chia sÈ quyŠn l®i v§i NhÆt ª ViŒt Nam qua hiŒp ܧc gi»a 2 nܧc næm 1909 , sau Çó NhÆt trøc xuÃt tÙc kh¡c cø Phan và tÃt cä du h†c sinh ViŒt Nam !   Cø Phan cay Ç¡ng nhÆn xét  : "Trông vào ngÜ©i tÃt ch‰t " (V†ng ngoåi t¡c tº )  .  

                    Trong Ç©i sÓng hàng ngày , tính nông n°i cûa chúng ta cÛng gây bi‰t bao ÇiŠu tai håi .  Ai  ª  Saigòn cách nay hÖn 10 næm (thÆp niên 1990) ÇŠu bi‰t m¶t võ sÜ có ti‰ng ª bên Khánh H¶i nghe con trai chåy vŠ báo bÎ æn hi‰p hay Çánh l¶n gì Çó trong quán æn  .   Ông ta xách  ki‰m xông t§i thÃy m¶t thanh niên Çang ngÒi æn uÓng tåi Çó thì Çâm ch‰t ngay không hŠ hÕi han cho rõ ng†n nguÒn  .   Thanh niên Çó ch‰t oan vì Çám thanh niên gây g° v§i con ông ta Çã bÕ Çi  .   Khi bÎ nhÓt vào khám Chí Hòa , ÇÜ®c báo chí phÕng vÃn , ông ta tÕ ra hÓi hÆn vì tính nông n°i cûa mình nhÜng Çã trÍ !

                    Trܧc hay sau Çó ít lâu, ª CÀn ThÖ cÛng xÄy ra trÜ©ng h®p tÜÖng t¿ khi m¶t Linh Møc công giáo chåy xe Honda thÃy có em bé bÎ xe Çøng bÕ chåy (hit and run) n¢m læn lóc trên ÇÜ©ng .  Ông ngØng låi d¿ng xe và b‰ em vào bên lŠ . Lúc Ãy thân nhân cûa em chåy ra thÃy vÆy tܪng là ông Çøng xe làm em bÎ thÜÖng xúm Çánh ÇÆp túi bøi  gây ra cái ch‰t cho ông .  ñ‰n khi ÇÜ®c ngÜ©i hàng xóm cho bi‰t s¿ thÆt thì không làm sao cho ông Linh Møc sÓng låi n»a .

                    ThÃy con Çánh l¶n v§i con hàng xóm , hay bån h†c ª trÜ©ng viŒc ÇÀu tiên là la m¡ng hay Çánh ÇÆp con ngÜ©i không cÀn bi‰t con mình hay con ngÜ©i sai .  Nghe nh»ng ngÜ©i cãi l¶n , Çánh l¶n thÜ©ng thì chúng ta tin ngay mà không hŠ nghe phía bên kia hay tìm b¢ng c§ xác Çáng trܧc khi có thái Ƕ.

                    HiŒn tÜ®ng nông n°i này rÃt ph‡ bi‰n , ljn  8 0 hay 90% chúng ta m¡c phäi nhÃt là trong gi§i quyŠn cao chÙc tr†ng nhÜ vua chúa ngày xÜa hay T°ng ThÓng , Chû tÎch nܧc , quan chÙc ª miŠn Nam cÛng nhÜ miŠn B¡c trܧc 1975 và cä nܧc ngày nay .    Nh»ng bÆc có quyŠn th‰ này chung quanh luôn luôn có m¶t Çám cÆn thÀn là con cháu hay tôi t§ s¤n sàng tâu bÄm ngÜ©i khác tùy theo cäm tình yêu ghét cûa chúng .  Nh»ng ngÜ©i  này khi ÇÜ®c bÄm báo không hŠ tìm hi‹u , cân nh¡c , tìm b¢ng c§ khách quan, cÙ viŒc trù dÆp th£ng tay .  Ngày nay có ngÜ©i cho r¢ng ông Cao Bá Quát  chÌ vì tính cao ngåo làm cho vua và các quan trong triŠu ghét nên bΠ Çày ra làm giáo thø huyŒn QuÓc Oai , tÌnh SÖn Tây .  Ch£ng bao lâu ª vùng Ãy có gi¥c n°i lên , quan sª tåi tâu ông làm loån và bÎ Çem chém .

                   Nên xÜa và nay , trong chính quyŠn ÇŠu tåo ra m¶t tÀng l§p  xu nÎnh rÃt Çông Çäo . L‡i  ª  chúng m¶t phÀn , nhÜng l‡i chính là ª lÓi sÓng cûa chúng ta và nhÃt là nh»ng ngÜ©i có quyŠn chÙc không g¶t bÕ ÇÜ®c cái tính nhË då , cä tin Ãy !

                   NhiŠu ngÜ©i ViŒt sang MÏ , thÃy ngÜ©i ta ly dÎ cÛng b¡t chܧc ly dÎ ;  m¶t sÓ thanh niên (man , n») thÃy ngÜ©i ta ' move  out " khÕi gia Çình cÛng "move out "Ç‹ ÇÜ®c sÓng t¿ do ,  tܪng nhÜ vÆy là væn minh tân ti‰n không bi‰t r¢ng Çó là nh»ng hành Ƕng mà nh»ng ngÜ©i MÏ hay xã h¶i MÏ  chê trách , không muÓn có .

             Trong m¶t cu¶c thæm dò š ki‰n ÇÜ®c Çài truyŠn hình ABC công bÓ  cách Çây ít lâu  thì Ça sÓ ngÜ©i MÏ cho r¢ng ly dÎ là ÇiŠu Çau kh° nhÃt trong cu¶c sÓng  .

                  Nên chúng ta không lÃy làm lå r¢ng nܧc MÏ cho t§i nay có 44 Ç©i T°ng ThÓng chÌ duy nhÃt có  ông Reagan ly dÎ mà ÇÜ®c bàu vào chÙc vÎ Ãy ,  Çû chÙng tÕ ngÜ©i MÏ không nghï ly dÎ là m¶t viŒc làm tÓt  , trái låi ngÜòi ta lên án cái trào lÜu Ãy . ñó là n‡i Çau ÇÀu cûa nh»ng nhà Çåo ÇÙc và nh»ng ngÜ©i hoåt Ƕng xã h¶i .  HiŒn nay gi§i trÈ ª Âu , MÏ nhiŠu ngÜ©i  b¡t ÇÀu š thÙc và Çã cÄn thÆn trong viŒc lÆp gia Çình , không sÓng v¶i vàng buông thä n»a  .           

                  Chúng ta cÛng ÇØng nghï tinh thÀn gia Çình cûa ngÜ©i MÏ và Âu châu lÕng lÈo hay tan rã .  Trong nh»ng cu¶c ti‰p xúc chúng tôi thÃy ngÜ©i ta cÛng tôn tr†ng ông bà , cha mË nhÜ chúng ta , ngÜ®c låi nh»ng bÆc ông bà ,  cha mË cÛng rÃt hãnh diŒn và thÜÖng yêu con cháu cûa h† .  Bà Nancy Pelosi  ÇÜÖng kim Chû TÎch Hå ViŒn MÏ rÃt hãnh diŒn Çã là "GrandMa " ( Bà n¶i hay bà ngoåi) , còn bà Carol  Keeton  Rylander  nguyên Ki‹m Toán Viên ( Comptroller) cûaTi‹u Bang Texas næm 2007  ra Ùng cº ThÓng ñÓc  Bang này cÙ khæng khæng yêu cÀu Ban T° chÙc bàu cº ÇÜ®c Ç‹ ch» "Grand Ma" trong truyŠn ÇÖn vÆn Ƕng và phi‰u bÀu cûa bà . Phó T°ng ThÓng Dick Cheney luôn luôn có cháu nhÕ ª bên cånh  .

                Nh»ng dÎp lÍ l§n nhÜ Thanksgiving , Chritmas ( Giáng Sinh) và Næm M§i dù ª xa , cä chøc triŒu ngÜ©i MÏ lái xe hay Çi máy bay hàng ngàn cây sÓ Ç‹ thæm ông bà , cha mË , bà con h† hàng cûa h† .  Con cái  18, 19 tu°i chÜa h†c hành xong hay chÜa có gia Çình bÕ nhà ra ª  riêng ngÜ©i ta không cän ÇÜ®c nhÜng không cho Çó là ÇiŠu tÓt ÇËp  , Çáng khen  .   NhiŠu bÆc cha mË  Çã cÃm cºa không cho ÇÙa con hÜ  Çi ª riêng quay trª låi  .  Con cái còn Çang Çi h†c ngÜ©i ta cÛng chu cÃp nhÜng không bao b†c , nuông chiŠu thái qúa nhÜ chúng ta , ngÜ©i ta muÓn con cái tÆp sÓng t¿ lÆp, tÆp xông pha ngoài Ç©i  b¢ng cách làm viŒc bán th©i gian  Ç‹ ki‰m thêm tiŠn tiêu ,  không  cho chúng  › låi vào cha mË chÙ không phäi bÕ rÖi chúng . 

                   Chúng ta vì nông n°i , nhË då không chÎu tìm hi‹u ,  thÃy m¶t sÓ ngÜ©i sÓng phóng túng tܪng Çó là n‰p sÓng væn minh cûa ngÜ©i Âu MÏ và v¶i vàng  b¡t chܧc  .                

Kém Óc Sáng Tạo

                   Theo nhÆn xét cûa nhiŠu h†c giä chúng ta chÌ bi‰t ti‰p nhÆn nh»ng cái m§i chÙ không có ÇÀu óc sáng tåo .  Trong phÀn ÇÀu  chúng tôi Çã nói ngÜ©i ViŒt thông minh  , nhÜng chúng ta chÌ thông minh ª ch‡ ti‰p nhÆn mau , hi‹u mau nhÜng kém suy nghï , kém phán Çoán , kém sáng tåo , có sao chÃp nhÆn vÆy nên Çåo PhÆt khi vào Trung Hoa thì ngÜ©i Tàu lÆp ra phái ñåi ThØa ( h®p v§i ÇÀu óc th¿c t‰ cûa h†)  rÒi truyŠn vào cä nܧc ta ; nܧc ta trong hÖn 2 . 000 næm theo Çåo PhÆt không có phái nào Çáng k‹ .   Mãi ljn ÇÀu th‰ k› 20 m§i có PhÆt Giáo Cao ñài  và PhÆt Giáo Hoà Häo .

                  NgÜ©i NhÆt , theo ông ñ‡ thông Minh trong bài báo Çã dÅn , ti‰p nhÆn ch» Hán qua ngä TriŠu Tiên vào th‰ k› thÙ  5 sau Tây lÎch và ljn th‰ k› thÙ 8 Çã tåo ra ch»  vi‰t riêng ;  th‰ k› thÙ 10 h† ch‰ ra ch» NhÆt  ngày nay .  NgÜ©i Tàu Çem ch» Hán vào ViŒt Nam tØ th‰ k› thÙ 2  trܧc Tây lÎch ( th©i TriŒu ñà ) mãi ljn th‰ k› thÙ 13 sau Tây lÎch , träi qua 15 th‰ k›  ngÜ©i ViŒt m§i dùng ch» Nôm trong bài væn t‰ cá sÃu cûa ông Hàn Thuyên vào Ç©i nhà TrÀn  .

                 Ch» Nôm ba chìm bäy n°i : th©i  nhà HÒ , HÒ quí Ly cho chính thÙc dùng ch» Nôm và cäi cách thi cº nhÜng nhà HÆu Lê khi Çu°i xong gi¥c Minh låi quay vŠ ch» Hán .  Nhà HÆu Lê dÙt ,  ngÜ©i anh hùng NguyÍn HuŒ v§i ÇÀu óc Ƕc lÆp  cho dùng ch» Nôm trong tÃt cä ch‰ , chi‰u  , bi‹u và lÆp ViŒn Sùng Chính do La SÖn Phu Tº NguyÍn Thi‰p ÇÙng ÇÀu  dÎch kinh sách (theo lŒnh vua Quang Trung ) cûa Kh°ng Månh ra ch» Nôm cho sï tº h†c .  TÃt cä nh»ng sách do viŒn này dÎch ra ch» Nôm  bÎ vua Gia Long nhà NguyÍn ÇÓt h‰t  và låi b¡t m†i ngÜ©i h†c ch» Hán ! 

                      Chúng tôi xin ÇÖn cº m¶t b¢ng chÙng lÎch sº n»a vŠ s¿ kém suy nghï cûa ngÜ©i mình  :  Bà TriŒu thÎ Trinh mà chúng ta  thÜ©ng g†i là Bà TriŒu  bÎ sº Tàu sách mé vi‰t là TriŒu …u ( mø TriŒu hay gái già h† TriŒu) và mô tä có Çôi vú dài v¡t qua vai  .   Vú v¡t ÇÜ®c qua vai thì dài ít nhÃt phäi 5 hay 6 tÃc tây ( 2 feet) , n‰u buông xuÓng thì  gÀn t§i ÇÀu gÓi  . Các sº gia ViŒt Nam thÃy sách vª Tàu  vi‰t sao thì chép y låi nhÜ vÆy  và vua T¿ ñÙc ,  m¶t ông vua ÇÜ®c coi  là " rÃt hay ch» " không chÎu suy xét  Çã Ç¥t bút phê trong Khâm ñÎnh  ViŒt Sº :   " Con gái nܧc Nam ta có nhiŠu ngÜ©i hùng lå : TriŒu …u cÛng là vào hång Hai Bà TrÜng .     " ( ñåi ViŒt Sº Kš Toàn ThÜ , NhÜ®ng TÓng dÎch , ñåi Nam xuÃt bän , trang 153 ) . 

                    NgÜ©i ta nhÆn xét ngÜ©i ViŒt thông minh  là nhÃn månh ljn s¿ h†c nhanh , b¡t chܧc nhanh chÙ không nói ljn óc sáng suÓt , tÙc suy luÆn và phán Çoán tìm cái Çúng , cái sai Ç‹ b° túc , canh tân , bi‰n Ç°i tåo ra cái m§i  . 

                    Nói vŠ khoa bäng , cho ljn nay không thi‰u gì ngÜ©i ViŒt có b¢ng cÃp cao nhÜng th¿c tài thì còn hi‰m .  Chúng ta chÌ  h†c nguyên nh»ng ÇiŠu ngÜ©i khác dåy ,  ÇÀu óc chÜa phát tri‹n Çû Ç‹ có nh»ng sáng ki‰n riêng .

Ưa Cãi Cọ, Chửi Bới

                 N‰u chúng ta vô š Çi b¶ Çøng phäi ngÜ©i MÏ , ngÜ©i ta không cÀn chúng ta xin l‡i , h† xin l‡i trܧc : " I  am sorry " s¿ viŒc coi nhÜ ÇÜ®c giäi quy‰t m¶t cách lÎch s¿ , nhË nhàng .  NhÜng n‰u ch£ng may Çøng phäi ngÜ©i ViŒt , së có m¶t cu¶c cãi c† kéo dài không bi‰t bao lâu . 

                 Ÿ trong nܧc , Çôi khi hai ngÜ©i Çi xe Çåp Çøng vào nhau , xe không hÜ , ngÜ©i không hŠ hÃn gì nhÜng låi kÈ b‹ ÇÀu ngÜ©i sÙt tai sau m¶t hÒi  gây l¶n .   ñÙa con khóc thay vì d‡ cho nó nín , chÒng trách v® , v® trách chÒng thành ra cãi nhau . TØ chuyŒn nhÕ nh¥t Ãy hai ngÜ©i lôi nh»ng chuyŒn tØ ngày xºa ngày xÜa ra k‹ , ra trách , phân trÀn  hàng ti‰ng ÇÒng hÒ chÜa chÃm dÙt .

                  ñó là chuyŒn nhÕ, nh»ng viŒc l§n hÖn ngÜ©i ta bÕ ra cä ngày cä bu°i , có khi cä tháng Ç‹ chºi b§i m¡ng nhi‰c Çi ljn thù hÆn nhau suÓt Ç©i .  Chúng ta sÓng b¢ng tình cäm quá nhiŠu , qúa n¥ng chû quan , s¿ phân biŒt phäi trái không rõ ràng nên hÍ ngÜ©i nào nói nhiŠu , chºi ,  m¡ng nhiŠu , nói ÇÜ®c nhiŠu l©i cay Ƕc ÇÜ®c coi  là ngÜ©i giÕi , ngÜ©i th¡ng .  Th¡ng không cæn cÙ trên s¿ Çúng , sai nên ngÜ©i ta không cÀn lš lë , cÙ chºi bØa , nói ngang , nói th‰ nào cÛng ÇÜ®c .   Xa hÖn n»a , có khi Çem nhau ra trܧc cºa quan vì m¶t chuyŒn không Çâu .

                  SÓng ª ngoåi quÓc , chúng ta thÃy ngÜ©i ta ÇÓi xº v§i nhau lÎch s¿ , r¶ng lÜ®ng và khôn ngoan hÖn chúng ta .  L« va chåm nhau , cä hai bên cùng nói "sorry" (xin l‡i) , viŒc không Çáng gì vä låi Çó là s¿ sÖ suÃt ;  trong cÖ quan n‰u chúng ta vô š làm hÜ hÕng ÇÒ vÆt hay làm sai , ngÜ©i ta nói "don't worry "( ÇØng bÆn tâm ) rÒi ngÜ©i ta phø v§i mình sºa ch»a hay chÌ bäo ÇiŠu sai sót vì viŒc Çã xÄy ra rÒi có m¡ng mÕ hay c¢n nh¢n cÛng không låi ÇÜ®c , chÌ thêm mÃt thì gi© và làm buÒn ngÜ©i khác .

                 Hàng xóm có ÇiŠu  không vØa lòng , ngÜ©i ta bán nhà Çi ª ch‡ khác , cãi nhau mÃt thì gi© và thêm b¿c mình .  Tôi bi‰t m¶t gia Çình ngÜ©i ViŒt  sang Çây (MÏ) nhÜng quen lÓi sÓng ª ViŒt Nam , không bi‰t tôn tr†ng hàng xóm , mª bæng Vidéo và DVD cho phát ra hai cái loa cä ngàn oát (watt)  bÃt k‹ ngày Çêm làm cho  nhà sát bên cånh 1 næm Ç°i chû ba , bÓn lÀn .  TrÜ©ng h®p này n‰u ª bên nhà ch¡c ch¡n së chºi b§i nhau , có khi thÜa kiŒn hay Çánh  nhau n»a không chØng .

                  Trª låi vÃn ÇŠ chºi b§i cûa ngÜ©i ViŒt , Çã có nhiŠu ngÜ©i nói t§i nhÜ nhà væn NguyÍn công Hoan hay h†c giä Lê væn Siêu ... .    M§i Çây ÇÒng tác giä NguyÍn thÎ Tuy‰t Ngân và TrÀn ng†c Thêm trong bài "NgÜ©i ViŒt Chºi " Çæng trên t© báo Pháp LuÆt ª Saìgon sÓ Xuân Canh Thìn 2000 và Çæng låi trong cuÓn " Tìm VŠ Bän  S¡c Væn Hoá VN " cho r¢ng lÓi chºi cûa ViŒt Nam Çã bܧc vào hàng "nghŒ thuÆt " và  góp phÀn làm kho tàng væn hóa VN c° truyŠn thêm phong phú  ( TrÀn ng†c ThêmTVBSVHVN trang 293 , Nhà xb T°ng H®p TpHcM in lÀn thÙ 4 ) . 

                   Dù ÇÙng ª phía nào hay qua góc Ƕ nào thì chºi b§i không th‹ x‰p vào hàng nghŒ thuÆt vì nghŒ thuÆt luôn luôn hܧng vŠ cái ThÆt , cái  TÓt , cái  ñËp  ( Chân - ThiŒn - MÏ )  .  Chºi b§i là dùng nh»ng l©i nói cay Ƕc Ç‹ nguyŠn rºa , trù Èo ,  måt sát ngÜ©i khác sao g†i là tÓt , ÇËp ÇÜ®c ?   Chºi b§i là qua l©i nói  muÓn Çào mÒ  cuÓc mä nhà ngÜ©i ta , b¡t ông bà t° tiên nhà ngÜ©i ta æn nh»ng thÙ dÖ dáy , ô u‰ ;  muÓn bæm v¢m , xé nát ngÜ©i ta mà nói r¢ng góp phÀn làm phong phú nŠn væn hóa c° truyŠn  trong khi væn hóa mang tính nhân bän : thân ái ,  Ƕ l܆ng  , khoan dung , hòa h®p .

                Tóm låi chºi b§i là hành Ƕng xÃu , vô væn hóa Çã có tØ lâu (nay Çã giäm rÃt nhiŠu) nên qua th©i gian ÇÜ®c g†t rÛa thành bài bän , có vÀn ÇiŒu , nhÎp nhàng ÇÓi xÙng .  Các dân t¶c khác không có lÓi chºi tàn tŒ , thâm Ƕc , d¢n v¥t  (ngÜ©i ta chºi  n¥ng nhÃt  là  "ÇÒ con vÆt nhÜ heo , bò , ng¿a  hay ÇÒ què , mù , thÓi tha . . . " ) và cÛng không chºi h‰t ngày này sang ngày khác nhÜ chúng ta .

                Quê tôi bên b© sông HÒng , phía trong Çê là ÇÒng cÃy lúa , ngoài Çê gÀn b© sông là trang tråi hàng næm vào khÕang tháng 6 , tháng 7 âm lÎch nܧc løt dâng lên , m‡i nhà ª trên nŠn ÇÃt Ç¡p cao trông nhÜ m¶t hòn Çäo .  Tôi nh§ hÒi còn bé có hai bà hàng xóm m§i làm thông gia v§i nhau ÇÜ®c ít lâu Çã xÄy ra xích mích vì bà bênh con bà , tôi bênh con tôi (v® chÒng trÈ nào mà không có trách móc , cãi c† v¥t ) .  Lúc ÇÀu chÌ trao  Ç°i qua nh»ng ti‰ng bóng gió cûa bà mË v®  sau bi‰n thành chºi nhau công khai .  Hai nhà ª cách nhau qua m¶t khu vÜ©n Ƕ 50 mét ( 150 feet ) Çang bÎ nܧc løt dâng cao làm gi§i tuy‰n ngæn cách , m‡i bà ª m¶t bên chºi chõ sang nhà nhau mÃy ngày m§i dÙt .  Gi© æn  , gi© ngû  là nh»ng cu¶c tåm Çình chi‰n :

                 - Bà chºi mày bÄn cä miŒng , Ç‹ bà xúc miŒng xong bà së Çào mÒ , Çào mä nhà mày lên .

                 - Quân ch‰t tiŒt , Çói thì vŠ nÓc Çi , lÃy sÙc mà nghe tao lôi ông bà , ông väi nhà mày ra tao dåy .

                   Nh»ng l©i chºi b§i thô l‡ , cay Ƕc nhÜng låi có vÀn , có ÇiŒu .  ñåi khái :

                                  - Mä cha mày dܧi ÇÃt

                                    Tao hÃt lên tr©i

                                    Tao phÖi ngoài l¶    

                                     Cho quå nó m°

                                     Cho chó nó tha

                                     Cho ông Çi qua

                                     Cho bà Çi låi

                                     Vén Çá . . i  lên ÇÀu

                                     Nhøc Öi . . . là nhøc .

             Bà kia không kém :

                                   - ThÙ quân chua ngoa

                                     Th¢ng cha mày dåi

                                     TÙ Çåi mày ngu

                                     Tao kËp vào khu

                                     Tao kËp vào háng

                                     Tao Çánh , tao m¡ng

                                     M¥t cÙ trÖ trÖ ...  .

             Chúng ta vÓn kính tr†ng t° tiên  không hi‹u sao ngÜ©i ta cÙ thích Çem ông bà nhau ra  chºi .   Mình không tr†ng ông bà , cha mË ngÜ©i thì ngÜ©i không tr†ng ông bà , cha mË mình .

             Sau Çây là "bài chºi" mÃt tr¶m gà do h†c giä Lê væn Siêu ghi låi kèm theo l©i bình luÆn  xin quí Ƕc giä džc  giäi trí :

                " - A ... con gà cûa tao nó ª nhà tao thì nó là con gà , nó vào nhà mày thì nó thành con cú , con cáo , thành thÀn nanh ÇÕ mÕ nó m° vào ÇÀu nhà mày.  Mày trä con gà cûa tao thì thôi , mày æn con gà cûa tao thì mày xÜng c° n° hÀu , mày ch‰t trÈ ÇÈ ngÜ®c .  Mày Çi sông Ç¡m Çò , mày Çi ÇÜ©ng ch‰t ch® .  Tao chºi cho ljn ông tam Çåi nhà mày trª xuÓng , cho ljn møc mä nhà mày ra m§i thôi . . . . " ( Lê væn Siêu , Væn Minh VN trang 224 ) .

              Sau Çây là l©i bình cûa nhà h†c giä :  " Chºi cho ljn ÇÀu rau phäi múa , chúa ÇÃt phäi cÜ©i . Chºi cÙ nhÜ là hát hay . Chºi sôi lên sùng søc , Çøc lên l© l© . Chºi mà thành vÀn , thành ÇiŒu lên b°ng xuÓng chÀm . " ( Lê væn Siêu , VMVN trang 225 ) .

              ViŒc chºi b§i trên gÀn nhÜ mai m¶t nhÜng viŒc hay cãi c† vÅn tÒn tåi ª trong gia Çình cÛng nhÜ ngoài xã h¶i .  Chúng ta hay chÃp nhÃt nh»ng chuyŒn nhÕ nh¥t  và không có tinh thÀn  khoan  dung  .