Câu ÇÓi là m¶t loåi sinh hoåt væn hóa rÃt quan tr†ng và ph° bi‰n trong nŠn Nho h†c th©i xÜa . BÃt cÙ ª Çâu , tØ ÇŠn mi‰u tôn nghiêm t§i hoàng cung , nhà dân dã ÇŠu có treo hoành phi và câu ÇÓi Ç‹ ÇŠ cao công ÇÙc cûa các vÎ anh hùng trong ÇŠn th© hay nói lên s¿ uy nghi cûa triŠu Çình , s¿ mong cÀu phܧc l¶c trong nhà ngÜ©i dân .
Hoành phi là m¶t tÃm bäng hình ch» nhÆt trên thÜ©ng chÌ ghi 3 hay 4 ch» có š nghïa cô džng và bao quát nhÃt Ç‹ tôn vinh , ÇŠ cao công ÇÙc hay m¶t ÇiŠu cÀu chúc , mong ܧc nào Çó . Câu ÇÓi có 2 v‰ , 1 xܧng và 1 h†a . Vào th©i nhà TrÀn khi cø Trång Nguyên Måc Çïnh Chi Çi sÙ vØa sang t§i ÇÃt Tàu thì viên quan trú phòng sª tåi ra 1 câu xܧng rÃt ngåo mån :
- ñÒng Trø chí kim Çài dï løc ? ( C¶t ÇÒng nay Çã m†c rêu xanh chÜa ? )
- ñ¢ng giang t¿ c° huy‰t do hÒng ! ( Sông Båch ñ¢ng tØ xÜa máu Çã nhu¶n ÇÕ) , cø Måc Çïnh Chi ÇÓi låi ngay .
Chúng ta nh§ khi Mã ViŒn sang xâm læng nܧc Nam Çã ra lŒnh thu h‰t trÓng ÇÒng cûa dân Låc ViŒt Ç‹ Çúc m¶t c¶t trø Ç¥t ª biên gi§i (ViŒt Hoa) ghi mÃy ch» " ñÒng trø chi‰t , Giao ChÌ diŒt : C¶t ÇÒng gãy thì dân Giao ChÌ së bÎ gi‰t såch ) . Viên tܧng biên trÃn Tàu ra câu xܧng v§i š ngïa Çó và Çã bÎ cø Trång ÇÓi låi b¢ng cách cÓ š nh¡c låi nh»ng chi‰n th¡ng lÅy lØng cûa quân ViŒt trên sông Båch ñ¢ng th©i vua Ngô QuyŠn và th©i Nhà TrÀn .
Hai Bà TrÜng khi bÎ quân Tàu cûa Mã ViŒn Çu°i gÃp tØ CÃm Khê ( Kim Khê dܧi chân núi Ba Vì thu¶c tÌnh SÖn Tây ) chåy vŠ ljn An Hát ( tên cÛ cûa Hát Môn) thì túng th‰ và không muÓn rÖi vào tay gi¥c Çã mÜ®n dòng sông Hát Ç‹ bäo toàn danh ti‰t :
- Lô giang nhÃt tÄy anh hùng hÆn , ( Sông Hát là 1 phân nhánh
Hát thûy trÜ©ng giang phÃn Çåi hÜÖng ! cûa sông Lô cÛng g†i
là sông HÒng )
Xin tåm dÎch : - Lô giang m¶t giäi anh hùng hÆn ,
Sông Hát muôn Ç©i nܧc ngát thÖm .
Sau khi Hai Bà tuÅn ti‰t ngÜ©i dân An Hát vÅn ngàn næm hÜÖng khói tôn th© . ñŠn Hai Bà ÇÜ®c xây d¿ng tØ bao Ç©i nay trên m¶t khu ÇÃt r¶ng có rØng cây c° thø bao quanh che mát , phía hông có gò Ng†c ƒn và HÒ Sen (nay Çã bÎ lÃp ) . M¥t ÇŠn quay vŠ hܧng Nam Çúng v§i ngôi vÎ thiên tº , xa xa là núi chùa Thày ; phía Tây có núi Tän Viên quanh næm mây phû ; phía B¡c là sông Hát (nay gÀn bÎ lÃp) , bên ngoài là sông HÒng cách xa ÇŠn chØng 1 km . Bên kia b© sông HÒng là dãy núi Tam ñäo ÇÙng sØng s»ng nhÜ bÙc trÜ©ng thành . Phía ñông có con sông ñáy nhÆn nܧc tØ sông Hát và sông HÒng Ç° ra bi‹n ñông sau khi chäy qua Hà ñông , Hà Nam , Nam ñÎnh , Ninh Bình ; cÛng ª phía ñông , cách khoäng 20 km , là thành phÓ Hà N¶i .
ñŠn th© Hai Bà n¢m trong m¶t khung cänh rÃt uy nghi và tôn nghiêm , tØ xa xÜa ngÜ©i ta Çã qui ÇÎnh nh»ng ngÜ©i Çi qua khu v¿c ÇŠn dù là ngÜ©i dân hay quan quyŠn n‰u Çi xe hay Çi ng¿a qua ÇŠu phäi xuÓng Çi b¶ và ngä mÛ , nón tåi tÃm bäng Çá ghi hai ch» " Hå Mã "[xuÓng ng¿a] . C°ng ÇŠn gÒm bÓn c¶t trø cao vút trên có chåm tr° rÃt ÇËp và kh¡c câu ÇÓi ª thân c¶t . ñi vào chØng næm mÜÖi mét thì t§i c°ng Tam Quam gÒm ba cºa , cÛng có kh¡c nhiŠu Çôi câu ÇÓi và cºa chính chÌ mª khi có Çåi lÍ . Khách t§i hành hÜÖng ngày thÜ©ng phäi Çi b¢ng c°ng nhÕ ª hai bên . Trong ÇŠn , gian chính bày bàn th© Hai Bà , phía trên ngai vàng treo bÙc Hoành Phi sÖn son thi‰p vàng có bÓn ch» l§n ( Çåi t¿) " Låc Hùng Chính ThÓng " , k‰ bên là bàn th© các n» tܧng cûa hai Bà cÛng có bÙc hoành phi ghi " N» Trung Hào KiŒt " .
ThÓng Chính Hùng Låc
Ch» Nho džc tØ phäi sang trái : Låc Hùng Chính Th6ng có nghïa là Hai Bà xÙng Çáng là dòng dõi vua Hùng và con cháu dân HÒng Låc ( Hoành Phi ª Bàn th© Hai Bà).
BÙc Hoành Phi ª bàn th© các n» tܧng cûa Hai Bà ghi : N» Trung Hào KiŒt có nghïa là các bÆc n» tài ba hÖn ngÜ©i Çã tÆn trung v§i nܧc .
(nh : Bän quyŠn cûa Kim mai photo Artshop )
Nh© m¶t cø ông cao tu°i ngÜ©i xã Hát Môn ( An Hát ngày xÜa) , chúng tôi sÜu tÀm ÇÜ®c 26 Çôi câu ÇÓi , 7 Çôi kh¡c ngoài c°ng trø và c°ng Tam Quan , 19 Çôi còn låi treo trong ÇŠn th© . Có nh»ng Çôi câu ÇÓi sÖn son thi‰p vàng rÃt c° xÜa không bi‰t do khách hành hÜÖng kính dâng tØ bao gi© . Nh»ng Çôi kh¡c ngoài c°ng träi qua hàng ngàn næm nay nét ch» có phÀn nào bÎ hao mòn v§i th©i gian nhÜng vÅn còn rÃt rõ .
TÃt cä hoành phi và câu ÇÓi k‹ trên ÇŠu có møc Çích ÇŠ cao công ÇÙc cûa hai vÎ và bi‹u l¶ tinh thÀn Ƕc lÆp , t¿ chû ÇÓi v§i nܧc láng giŠng l§n månh và tham v†ng phÜÖng b¡c .
Hai Bà tuy chÌ Çem låi Ƕc lÆp cho ÇÃt nܧc trong m¶t th©i gian ng¡n
ngûi là ba næm , tØ næm 40 ljn 43 sau Tây LÎch , nhÜng hai vÎ Vua h† TrÜng Çã Ç‹ låi cho dân t¶c m¶t công ÇÙc l§n , Çó là tÃm gÜÖng kiêu hùng và bÃt khuÃt sáng chói suÓt hai ngàn næm nay . Ng†n ÇuÓc Ãy Çã dÅn d¡t dân t¶c chúng ta thoát khÕi hÖn ngàn næm B¡c thu¶c , ti‰n t§i Ƕc lÆp và mª mang b© cõi .
Sau Çây chúng tôi xin tåm dÎch nh»ng Çôi câu ÇÓi k‹ trên Ç‹ chúng ta hi‹u ÇÜ®c tinh thÀn hào hùng cûa cha ông tØ ngàn xÜa Ç‹ låi . Mong r¢ng tinh thÀn Ãy së ÇÜ®c con cháu là chúng ta con cháu noi theo :
- ñÒng trø tri‰t hoàn Giao Lïnh trï ,
CÃm Khê doanh håt Hát Giang tràng .
Xin tåm dÎch : - ñÒng trø gãy tan , núi Giao còn cao chót vót ,
CÃm Khê khÖi måch , sông Hát mãi chäy ng¶n ngàn .
- Phû trÃn thÀn uy ÇÒng trø B¡c ,
Phù an quÓc th‰ thåch bàn Nam .
Xin tåm dÎch : - ThÀn uy phû m© c¶t ÇÒng phía b¡c ,
QuÓc th‰ phù trì bàn thåch tr©i Nam .
- Tܧng môn Çïnh xuÃt gia thanh ngoåi ,
VÜÖng hiŒu quang thùy quÓc sº trung .
Xin tåm dÎch : - Cºa tܧng xuÃt thân danh vang ngoài cõi ,
TriŠu Çåi huy hoàng quÓc sº ng©i soi .
- Tùng bÃt kim Çao thiên tái tåo ,
VÎ Üng ÇÒng trø ÇÎa phân cÜÖng .
Xin tån dÎch : - Không s® giáo gÜÖm , tr©i cho d¿ng nܧc .
Ch£ng Üng ÇÒng trø , ÇÃt våch biên cÜÖng .
- Nghïa khí nhÃt môn chân tÎ mu¶i ,
Hùng phong thiên c° xܧng anh hào .
Xin tåm dÎch : - ChÎ em m¶t nhà ÇÀy nghïa khí ,
LiŒt oanh muôn thuª Çáng anh hào .
- NhÃt môn ti‰t nghïa sÖn hà tåi ,
Vån c° uy thanh thäo m¶c tri .
Xin tåm dÎch : - M¶t nhà ti‰t nghïa v§i sÖn hà ,
Vån Çåi uy danh cây cÕ bi‰t .
- Trùng mông Ç°ng Çåt nguyŒt cung cao ,
Cºu bŒ tôn nghiêm long ÇiŒn chi‰u .
Xin tåm dÎch : - Hai ngôi báu cao v©i bóng nguyŒt ,
Chín bŒ rÒng r¿c r« triŠu môn .
- LÆp ÇÒng trø cÓ nam thiên chi cänh ,
V†ng môn hàn b¡c ñÎch chi tâm !
Xin tåm dÎch : - Cºa b¡c lånh ñÎch nhòm vÜ®t äi ,( ñÎch : 1 b¶ t¶c hùng månh ª
Tr©i Nam lo mê mäi c¶t ÇÒng ! ( phía b¡c nܧc Tàu th©i xÜa)
- Mã chØng nhÃt nhung chinh, tº liÍu tham tàn do h° phách ,
TÜ®ng bành tam tiŒp chi‰n,sinh hoàn qu¡c thܧc thÜ®ng kinh hÒn .
Xin tåm dÎch : - Ng¿a chÙng m¶t lÀn lâm chi‰n tham tàn ch‰t g¥p hÒn run vía c†p .
Voi bành ba trÆn th¡ng oai hùng tái sinh tܧng Mã s® kinh hÒn !
( NgÜ©i xÜa chÖi ch» : Ng¿a ( tÙc Mã ViŒn ) thì luôn luôn s® c†p.
Voi bành : voi l§n , có lë muÓn nói ljn ñÙc TrÀn HÜng ñåo ba
lÀn Çåi th¡ng quân nguyên ) .
Phåm Hy SÖn .
No comments:
Post a Comment