M‰n t¥ng Thu-Nhi, Lan Nhi và Thúy-Nhi
Dòng sông Hát mãi mãi còn tÒn tåi v§i lÎch sº dân t¶c qua tÃm gÜÖng anh liŒt cûa chÎ em bà TrÜng, hai vÎ n» anh hùng Çã giÜÖng cao ng†n c© khªi nghïa dành låi Ƕc lÆp cho nòi giÓng sau hÖn hai træm næm bÎ b¡c phÜÖng xâm lÜ®c.
Tܪng nên nh¡c låi, næm 207 trܧc công nguyên, TriŒu ñà là tܧng nhà TÀn trÃn nhÆm ª Nam Häi nܧc Tàu, thÃy trong triŠu có loån TrÀn Th¡ng, bèn lÃy hai quÆn Qu‰ Lâm, Nam Häi Ç°i thành nܧc Nam ViŒt và t¿ xÜng là TriŒu VÛ VÜÖng Çóng Çô ª Phiên Ngung, thu¶c tÌnh Quäng Tây bây gi©. Sau Çó TriŒu ñà thôn tính nh»ng nܧc khác trong Çó có Âu Låc cûa An DÜÖng VÜÖng (tÙc nܧc ta lúc Ãy gÒm miŠn B¡c cho t§i Hà Tïnh) và mÓi tình vØa lãng mån vØa bi Çát Mœ Châu Tr†ng Thûy còn ÇÜ®c nh¡c nhª t§i bây gi©. ñ‰ quÓc Nam ViŒt cûa h† TriŒu tÒn tåi ÇÜ®c 96 næm thì bÎ m¶t gái lÀu xanh ª Hàm ñan tên Cù ThÎ ÇÜ®c TriŒu-minh-VÜÖng(125-113 tr.TL) mê say cܧi vŠ làm v® . Khi TriŒu minh VÜÖng ch‰t, Cù thÎ mÜu tính v§i tình nhân cÛ là An Thi‰u Úy ngÜ©i Hàm ñan dâng lj quÓc Nam ViŒt cho nhà Hán.
Quan Thái Phó L» Gia phän ÇÓi, truyŠn hÎch Çi kh¡p nÖi tÓ cáo Cù ThÎ và con là TriŒu ai VÜÖng ÇÒng th©i cÀm quân chÓng låi bÎ båi trÆn và bÎ gi‰t vào næm 111 trܧc TL.
Nhà Hán chi‰m ÇÜ®c Nam ViŒt (gÒm Quäng ñông, Quäng Tây, Çäo Häi Nam và Âu Låc) chia ra làm quÆn huyŒn cai trÎ rÃt hà kh¡c, nhÃt là ÇÓi v§i Giao ChÌ và Cºu Châu làm dân ViŒt cæm thù t¶t Ƕ.
Næm 34 sau TL, Hán Quang VÛ sai Tô ñÎnh sang cai trÎ Giao ChÌ Çã châm ngòi vào lò thuÓc súng làm cho cu¶c cách mång cûa dân t¶c ViŒt bùng n° dܧi s¿ lãnh Çåo cûa Hai Bà TrÜng vào næm 40.
Tô ñÎnh là kÈ tham lam, hi‰u sát, gi‰t chóc ngÜ©i trung th¿c và bóc l¶t dân chúng ljn cùng c¿c: "Rán m« dân Ç‹ thÕa lòng døc" nhÜ thÜ cûa ông Thi Sách tÓ cáo Tô ñÎnh. Vì th‰ anh hùng hào kiŒt n°i lên kh¡p nÖi: ª An Biên, ñông TriŠu có hai cha con bà Lê Chân; Häi DÜÖng có Nam Thành VÜÖng và cháu là bà Thánh Thiên Công Chúa; Thái Bình có ông bà TrÜÖng Quân; Tuy Lai có ông NguyÍn Nga; Lai Täo có ba anh em ông Cao Doãn...NhÜng l¿c lÜ®ng cûa h† r©i råc y‰u §t, không có uy th‰ nên khi hai Bà truyŠn hÎch Çi các châu, huyŒn thì nh»ng vÎ hào kiŒt Ãy Ò åt Çem quân ljn phø tr® Çánh Çu°i quân xâm lÜ®c và Çåi th¡ng nhÜ chúng ta Çã bi‰t.
Khi quân Hán do Mã ViŒn kéo qua phøc thù, chính nh»ng vÎ anh hùng này Çã sát cánh v§i hai Bà m¶t sÓng m¶t ch‰t v§i quân gi¥c. Thánh Thiên Công Chúa thác ª sông NguyŒt ñÙc, nay xã Ng†c Lâm tÌnh B¡c Giang còn có ÇŠn th©. Bà Lê Chân kháng c¿ quy‰t liŒt và ch‰t dܧi gÜÖm thù ª Mai ñ¶ng... .
Hai Bà là ngÜ©i th‰ nào mà khi hô hào khªi nghïa ÇÜ®c toàn dân hܪng Ùng, anh hùng hào kiŒt các nÖi ÇŠu tø vŠ?
Ai cÛng bi‰t Hai Bàà là con Låc Tܧng h† Hùng ª Mê Linh. Cha mÃt s§m , mË là bà ThiŒn , cháu ngoåi vua Hùng, nuôi nÃng dåy d‡. Bà ThiŒn , theo ViŒt Nam Danh Nhân T¿ ñi‹n cûa NguyÍn HuyŠn Anh có tên là TrÀn ThÎ ñoan ( tên ThiŒn có lë g†i theo tên cûa ông Låc Tܧng) là ngÜ©i có tài và Çäm lÜ®c . Bà nuôi chí l§n giäi phóng ÇÃt nܧc, cÙu v§t giÓng nòi ra khÕi hÀm tai vå nên sau khi chÒng ch‰t bà ÇÙng vÆy cÓ g¡ng nuôi dåy hai con gái và Çào luyŒn cho h† trª thành nh»ng ngÜ©i tr†ng Çåo nghïa, yêu nܧc, có sÙc månh và tài thao lÜ®c.
Và cÛng chính bà ThiŒn là ngÜ©i Çã bí mÆt ÇÙng ra t° chÙc cu¶c khªi nghïa tØ trong trÙng nܧc, khi l¿c lÜ®ng l§n månh bà giao cho con r‹ và hai ngÜ©i con gái quyŠn lãnh Çåo. Sau này khi thÃy nguy cÖ quân ViŒt bÎ Mã ViŒn Çè bËp, Çích thân bà vŠ huyŒn An Hát (sau Ç°i là huyŒn Phúc L¶c nay là huyŒn Phúc Th† tÌnh SÖn Tây) chiêu m¶ quân sï chÓng gi¥c. Khi bÎ thua bà cÛng mÜ®n dòng nܧc t¿ quy‰t vào ngày 10-11-43. Sº ghi làng Nam Nam Nam Nam
Trong hÎch khªi nghïa, bà TrÜng Ch¡c có bÓn l©i thŠ, mà l©i thŠ thÙ tÜ rÃt ng¶ nghïnh:
- HÍ ai lÆp công l§n thì së ÇÜ®c gä em là TrÜng Nhì cho.
Xin nh¡c låi ba l©i thŠ trܧc Ç‹ hi‹u rõ š chí cûa vÎ vua ÇÃt Mê Linh:
ñiŠu 1: -Khôi phøc nghiŒp l§n cûa dòng HÒng Låc.
ñiŠu 2: -Trä thù cho Thi Sách.
ñiŠu 3: -Gi‰t cho kÿ ÇÜ®c Tô ñÎnh.
Nh»ng ÇiŠu k‹ trên chÙng tÕ cu¶c khªi nghïa cûa Hai Bà là do lòng yêu nܧc, yêu giÓng nòi HÒng Låc chÙ không phäi vì tình cäm riêng tÜ nhÜ quan niŒm nông cån, hËp hòi cûa m¶t sÓ nho gia bÎ änh hܪng cûa Çåo Kh°ng cho r¢ng bà Ch¡c khªi nghïa Ç‹ trä thù chÒng. Quan niŒm sai lÀm Ãy ch£ng nh»ng có tØ th©i xÜa nhÜ Sº Kš, ñåi ViŒt Sº Kš Toàn ThÜ, ñåi Nam QuÓc Sº DiÍn Ca, mà cä nh»ng cuÓn sº gÀn Çây nhÜ ViŒt Nam Sº LÜ®c cûa TrÀn tr†ng Kim , ViŒt Nam Væn Hóa Sº CÜÖng cûa ñào duy Anh cÛng ghi nhÜ vÆy.
M¶t ÇiŠu n»a Çáng ghi nhÆn là Bà TrÜng Nhì tÙc Bình Khôi Tܧng Quân , không nh»ng giÕi vŠ quân s¿ mà còn có tài ngoåi giao. Chính bà Çã thuy‰t phøc ÇÜ®c nh»ng lãnh tø Çäng phái khác nhÜ ba anh em ông Cao Doãn, v® chÒng ông TrÜÖng Quân...Çem nghïa binh vŠ cùng phøc vø dܧi ng†n c© Çào. Bà luôn luôn sát cánh cùng chÎ bày mÜu lÜ®c và ÇiŠu khi‹n ba quân. Lúc vinh quang hai chÎ em cùng làm vua, lúc thÃt th‰ bà cùng v§i chÎ quy‰t Çem tÃm lòng son ÇŠn Çáp non sông tuÅn ti‰t trên dòng sông Hát không Ç‹ kÈ thù làm nhøc.
Tuy Hai Bà làm vua trong m¶t th©i gian ng¡n là ba næm nhÜng cu¶c khªi nghïa ª Mê Linh nhÜ m¶t ng†n ÇuÓc sáng chói nêu cao tinh thÀn Ƕc lÆp và š chí quÆt cÜ©ng cûa dân t¶c. TØ Çó con cháu vŠ sau ngÜ©i n† ti‰p ngÜ©i kia v»ng tâm, t¿ tin ti‰n bܧc trên con ÇÜ©ng quÆt khªi. Cu¶c khªi nghïa cûa Bà TriŒu, Lš Nam
Công ÇÙc l§n lao cûa Hai Bà Çã ÇÜ®c ngÜ©i dân An Hát lÆp ÇŠn th© th© phøng bên b© sông Hát tØ bÃy ljn nay. M‡i næm ljn ngày mÒng 6 tháng 3 ngÜ©i dân Hát Môn làm lÍ k› niŒm tr†ng th‹ v§i voi, ng¿a, c© quåt, chiêng trÓng, quân khí và Çoàn n» binh h¶ giá uy nghi nhÜ khi Hai Bà xuÃt quân Çánh Tô ñÎnh.
Theo các cø xÜa truyŠn låi khi Hai Bà bÎ thua ª cæn cÙ Kim Khê, Ba Vì thì chåy vŠ Hát Môn ÇÜ®c dân chúng ra Çón và ti‰p t‰ lÜÖng th¿c cho quan quân tùy tùng. Lúc Ãy Çang là mùa g¥t lúa chiêm, dân làng lÃy n‰p chiêm làm bánh chôi cho các trinh n» dâng lên hai vì Vua cûa h†. Ch£ng bao lâu quân Tàu Çu°i t§i, Hai Bà nhäy xuÓng sông tuÅn ti‰t và các trinh n» cÛng nhäy theo.
Sau Çó dân làng lÆp ÇŠn th© Hai Bà và d¿ng m¶t cái miÍu (mi‰u nhÕ) th© các cô dâng bánh ngoài c°ng ÇŠn. MiÍu Ãy bây gi© vÅn còn và tøc lŒ lÍ hai Bà b¢ng bánh chôi cÛng ÇÜ®c duy trì cho ljn ngày nay.
Trong lÍ t‰ có gi‰t heo, bò làm thÎt dâng lên cùng v§i tám bát bánh chôi. Ti‰n trình làm bánh chôi dâng lÍ cÛng ÇÜ®c duy trì tØ gÀn hai ngàn næm nay không thay Ǫi dù bây gi© Çã có máy xay b¶t vØa nhanh vØa nhuyÍn . Khi ljn ngày lÍ, ngÜ©i ta dùng n‰p chiêm cho vào cÓi và hai thanh niên m‡i ngÜ©i cÀm m¶t cái chày g‡ giã cho nhuyÍn rÒi lÜ®c Çi, lÜ®c låi thÆt kÏ m§i làm bánh.
CÛng theo các cø k‹ låi sau khi Hai Bà nhäy xuÓng sông tuÅn ti‰t dân làng có nh¥t ÇÜ®c ng†c Ãn Çem chôn giÃu và Çánh dÃu b¢ng cách Ç¡p m¶t mô ÇÃt n°i lên trên. Mô ÇÃt Ãy ª phía sau ÇŠn gÀn bên hÒ sen ÇÜ®c kêu là gò Ng†c ƒn.
Nh»ng s¿ tích Ãy -miÍu th© các cô dâng bánh, tøc lŒ dùng n‰p chiêm làm bánh, gò Ng†c ƒn-Çû chÙng tÕ Hai VÎ TrÜng VÜÖng Çã tuÅn ti‰t trên sông Hát vào ngày mÒng 6 tháng 3 næm 43 sau Tây lÎch và Çû chÙng c§ Ç‹ phän bác låi sº sách cûa ngÜ©i Tàu, sau này ÇÜ®c ngÜ©i Pháp (Maspéro) ùa theo cho r¢ng hai vÎ n» anh hùng cûa chúng ta bÎ b¡t và gi‰t ª CÃm Khê thû cÃp gºi vŠ Låc DÜÖng kinh Çô nhà Hán.
Møc Çích cûa th¿c dân ª bÃt cÙ nÖi nào là khûng bÓ, Çè nén, hå nhøc làm cho dân bän xÙ mÃt tinh thÀn quÆt khªi Ç‹ h† yên trí khai thác, bóc l¶t. M¶t Çi‹m n»a cÛng cÀn ÇÜ®c xác ÇÎnh là các sº sách ngày nay ghi ngày tuÅn ti‰t cûa Hai Bà TrÜng theo lÍ h¶i ª làng ñÒng Nhân vào ngày 6-2 âm lÎch là sai lÀm .
Lš do : cho mãi t§i th‰ k› thÙ 18, tÙc hÖn 1700 næm sau khi Hai Bà mÃt , không có sách nào nh¡c ljn ÇŠn th© Hai bà ª làng ñÒng Nhân gÀn Hà n¶i . ViŒt ñiŒn U Linh TÆp cûa ông Lš T‰ Xuyên vi‰t vào th‰ k› thÙ 12 và Lïnh Nam Chích Quái cûa ôngTrÀn th‰ Pháp vào th‰ k› thÙ 14 chÌ nh¡c ljn ÇŠn th© Hai Bà ª An Hát . Ngay cä cách nay hÖn 300 næm khi ông Cao-huy-DiŒu ( ÇÆu ti‰n sï næm 1715) và nhÜng nhà bình chú khác vi‰t l©i ti‰m bình và chú giäi ViŒt ñiŒn U Linh TÆp cÛng chÌ nh¡c ljn ÇŠn th© ª An Hát (tÙc Hát-môn) và ª Hå Lôi, huyŒn An Lãng do vua Lš anh Tôn nhà Lš ( 1135-1175) cho thành lÆp mà không nh¡c gì ljn ÇŠn th© ª ñÒng Nhân, dù làng ñÒng Nhân ª gÀn Thæng Long , nÖi các vÎ Ãy làm viŒc .
Cho ljn ÇÀu th‰ k› 20 , cø Phan K‰ Bính trong Nam Häi DÎ Nhân LiŒt TruyŒn(xb næm 1912) låi ghi : "..TØ lúc hai Bà Ãy xuÓng sông, rÒi hóa ra hai ngÜ©i b¢ng Çá n°i lênh Çênh trên m¥t nܧc trôi Çi. Các làng quanh sông thÃy vÆy tranh nhau ra khÃn Ç‹ v§t vŠ th© nhÜng chÌ có làng ñÒng Nhân huyŒn Thanh Trì (bây gi© thu¶c vŠ Hà ñông) v§t ÇÜ®c, m§i lÆp ÇŠn th© ª làng Ãy. Dân xã Hát Môn thÃy s¿ thiêng liêng làm vÆy, cÛng lÆp ÇŠn th© v†ng ª bên sông. ñ‰n Ç©i vua Anh Tôn nhà Lš, ch‡ bãi ñÒng Nhân lª gÀn ljn mi‰u th©. Vua sai làng HÜng Viên ª bên trong Çê, ra rܧc tÜ®ng hai bà Ãy vào rÒi vua ban tiŠn båc cho dân lÆp mi‰u mà th©...ñ‰n bây gi© vÅn còn tøc g†i là ÇŠn th© Hai Bà"(Nam Häi DÎ Nhân LiŒt TruyŒn trang 6) .
Nh»ng ÇiŠu cø Phan K‰ Bính vi‰t ra quá hoang ÇÜ©ng ÇÓi v§i th©i Çåi hiŒn nay vì Çã xác ch‰t bi‰n thành tÜ®ng Çá, rÒi tÜ®ng Çá låi n‡i lênh Çênh trên m¥t nܧc trôi Çi !
N‰u quä thÆt làng ñÒng Nhân v§t ÇÜ®c tÜ®ng Çá thì phäi hi‹u Çó là tÜ®ng Çá do nܧc lÛ tàn phá ÇŠn th© hai Bà ª Hát Môn ho¥c ª Hå Lôi trôi vŠ. N‰u ª làng ñÒng Nhân có ÇŠn th© Hai Bà thiêng liêng nhÜ l©i cø Phan K‰ Bính thì vua Lš Anh Tôn Çã không phäi sai ThiŠn SÜ TÎnh Gi§i t§i tÆn An Hát cÀu mÜa và chính nhà vua Çã không phäi vÃt vä thân ljn tÆn Çó lÍ tå (xin nh¡c låi làng ñÒng Nhân ª bên ngoài thành Thæng Long là Hà N¶i bây gi©) và hiŒn nay ngÜ©i ta chÌ nói ljn ÇŠn th© ª ñÒng Nhân, không ai nói ljn ÇŠn th© ª HÜng Viên nhÜ cø Phan k‰ Bính vi‰t .
Thi‰t nghï ÇŠn th© ª ñÒng Nhân chÌ có th‹ có sau næm 1715 là næm ông Cao huy DiŒu ÇÆu ti‰n sï rÒi ra làm viŒc. ñiŠu Çáng ti‰c là các nhà vi‰t sº sau này nhÜ cø Phåm Væn SÖn d¿a vào ngày lÍ ª làng ñÒng Nhân mà cho r¢ng Hai Bà ch‰t vào ngày mÒng 6 - 2 Al . Sº gia TrÀn tr†ng Kim còn sai lÀm hÖn n»a khi ông vi‰t r¢ng Hát-môn và ñÒng nhân cùng làm lÍ k› niŒm Hai Bà vào ngày 6 - 2 Al (ViŒt Nam Sº LÜ®c , quy‹n 1 trang 40 ). Xin quš vÎ Sº gia và quš vÎ h†c giä quan tâm vŠ vÃn ÇŠ này hÀu chúng ta có m¶t ngày chính xác, Çúng v§i lÎch sº , Ç‹ tôn vinh Hai vÎ n» anh hùng dân t¶c .
Trª låi v§i giòng sông Hát . sông Hát ª huyŒn Phúc Th†, tÌnh SÖn Tây cÛng nhÜ sông Tô LÎch ª Hà N¶i ( næm 1953, 1954 khúc sông Tô-lÎch ª Ô CÀu DŠn , Hàn¶i chÌ còn là m¶t cái mÜÖng nhÕ r¶ng chÜa t§i 2m, trÈ con chÖi Çùa có th‹ nhäy qua nhäy låi hai bên b©) Çã lâu rÒi chÌ còn Ç‹ låi nh»ng dÃu tích m© nhåt, ngoài nh»ng ngÜ©i sÓng ª Çó không còn ai nhÆn ra n»a!
Tài liŒu xÜa nhÃt tôi có trong tay là Lïnh Nam Chích Quái vi‰t vào th©i nhà Lš ho¥c nhà TrÀn có nh¡c ljn sông Hát trong truyŒn Trinh Linh NhÎ TrÜng Phu Nhân: "NgÜ©i trong châu thÜÖng ti‰c lÆp ÇŠn th© ª cºa sông Hát Giang mà phøng s¿, nhân dân g¥p phäi tai nån ljn cÀu Çäo tÃt hi‹n thÀn linh. "
ñÎa DÜ Chí cûa cø NguyÍn Trãi soån næm 1438 vi‰t: "Hát Giang ª huyŒn Phúc L¶c, tÜÖng truyŠn sông Hát phát nguyên tØ Giang Hán trong sông có cây chiên Çàn cao hÖn 10 trÜ®ng (40m) lâu næm cây già rÍ xuyên thông v§i sông Giang Hán, cá anh vÛ Çi theo ÇÃy vŠ phía Nam. Các triŠu b¡t cÓng cá Ãy Ç‹ cúng t‰."
Theo Lïnh Nam Chích Quái, cây chiên Çàn này ª huyŒn Båch Håc (nay là xã Båch Håc) ch‡ sông Lô Chäy vào sông HÒng. Sông Giang Hán Çây có th‹ là sông Thao vì phát nguyên tØ Vân Nam bên Tàu nên th©i xa xÜa g†i là sông Giang Hán. CøNguyÍn Trãi dùng ch» tÜÖng truyŠn có nghïa là s¿ viŒc truyŠn låi tØ lâu l¡m rÒi.
Theo các nhà ÇÎa chÃt, mÃy ngàn næm trܧc nܧc bi‹n còn lên t§i ViŒt Trì sau nh© phù sa cûa sông ñà và sông Thao bÒi Ç¡p thành châu th° sông HÒng. Vào th©i Hai Bà TrÜng, nܧc bi‹n còn lên t§i trung châu. Tang thÜÖng bi‰n Ç°i, nhÃt là lÜu lÜ®ng cûa sông ñà và sông Thao (h®p thành sông HÒng) rÃt d» d¶i vào mùa thác lÛ do Çó s¿ thay Ç°i lòng sông bên bÒi, bên Ç¡p luôn luôn xäy ra. Nên nay ta thÃy Båch Håc ª phía b¡c sông HÒng nÖi mà sông Hát phát nguyên th©i xa xÜa thì cÛng không có gì là lå. ñ‰n th©i cø NguyÍn Trãi con sông Hát ª huyŒn Phúc L¶c Ãy có th‹ chÌ còn tiêu nܧc cho huyŒn Thåch ThÃt và Bát Båt bây gi©, cºa sông tåi Hát Môn là giao Çi‹m cûa 3 con sông HÒng, sông ñáy và sông Hát.
Tang ThÜÖng NgÅu Løc cûa ông Phåm ñình H° sÜu tÀm nh»ng s¿ tích xÜa trong truyŒn ông ñ¶c chép: "Sông ñ¶c ª xÙ SÖn Nam phát nguyên tØ sông Hát là chi lÜu cûa sông Phú LÜÖng (sông NhÎ Hà) chäy ljn làng ñ¶c Tín ª huyŒn Kim Bäng h®p v§i sông LÜÖng mà thành ra sông ñ¶c. " Sông ñ¶c tác giä nói ljn Çây là sông ñáy nhÆn nܧc cûa sông HÒng (Phú LÜÖng hay Nhï Hà) và sông Hát rÒi chäy qua Hà ñông vŠ xÙ SÖn Nam (Hà Nam, Nam ñÎnh)
LÎch sº còn ghi sau khi nghïa quân Lam SÖn Çåi th¡ng quân Minh ª trÆn Tøy ñ¶ng, xác ch‰t quân Tàu làm nghËt dòng sông ñáy (Khúc ChÜÖng MÏ Hà ñông), Bình ñÎnh VÜÖng Lê L®i bèn sai tܧng TrÀn Nguyên Hãn Çem 100 chi‰n thuyŠn tØ sông LÜÖng ra cºa sông Hát rÒi ra sông Nhï Hà xuÓng Çóng ª ñông B¶ ñÀu bao vây ñông ñô (tên g†i Hà N¶i vào th©i bÃy gi©).
NhÜng rÒi dòng sông Hát qua nhiŠu bi‰n Ç°i cÛng chÎu chung sÓ phÆn v§i thÜ®ng nguÒn sông ñáy. Sau này dân sÓ gia tæng, nông nghiŒp phát tri‹n, hŒ thÓng Çê ÇiŠu ÇÜ®c Ç¡p m§i. HŒ thÓng Çê Ç©i nhà TrÀn còn sÖ khai ª quanh thành Thæng Long ljn Ç©i Lê ÇÜ®c Ç¡p d†c theo sông HÒng qua ñan PhÜ®ng (Phùng) ch¥n dòng sông ñáy và kéo dài lên qua khÕi thÎ xã SÖn Tây ch¥n dòng sông Hát ª Kim LÛ (hay TriŒu Xuyên), sông Hát chÌ còn m¶t chi lÜu nhÕ chäy tØ xã Xuân Vân qua C¿u Løc, C¿u Bài, Phú Châu vŠ Hát Môn và Ç° ra sông HÒng, tÃt cä dài khoäng 6,7 cây sÓ. ThÜ®ng nguÒn sông Hát và sông ñáy dÀn dÀn bÎ lÃp bi‰n thành ru¶ng bãi . PhÀn hå lÜu sông Hát quá ng¡n và bÎ thu hËp nên ít ngÜ©i bi‰t t§i . Vì th‰ mà ngÜ©i thì nói sông Hát là m¶t khúc cûa sông NhÎ Hà ( Sº gia Phåm væn SÖn), ngÜ©i thì nói sông Hát là sông ñáy ( Hà væn TÃn chú thích ñÎa DÜ Chí cûa NguyÍn Trãi ) . Khi ngÜ©i Pháp sang Çô h¶ ViŒt Nam thÃy lÜu v¿c sông HÒng quá hËp vì bÎ Çê hai bên b© bao b†c vŠ mùa lÛ hay làm Çê v« gây thiŒt håi mùa màng và sinh mång. H† Çem kÏ thuÆt cûa Tây phÜÖng (hÒi xÜa ta không làm ÇÜ®c) phá bÕ khúc Çê ch¥n dòng sông ñáy Ç‹ xây m¶t con ÇÆp ª Phùng ñan PhÜ®ng) ÇÒng th©i Çào låi thÜ®ng nguÒn sông ñáy cÛ tØ Hát Môn t§i gÀn Ngã Ba Thá Ç‹ giäi tÕa b§t áp l¿c cûa sông HÒng (-còn g†i là Nhï Hà) . Vào mùa lÛ løt, h† mª cºa ÇÆp cho nܧc tràn vào sông ñáy chäy ra bi‹n. ñoån sông m§i này g†i là sông ñào.
Sau næm 1954, chính quyŠn ª miŠn B¡c cho Ç¡p con Çê tØ xã CÄm ñình chåy qua Xuân Vân t§i xã HÜu ChÜng thu¶c Hà ñông và bít sông HÒng không cho thông v§i sông Hát và sông ñáy n»a nên phÀn sông Hát còn låi trܧc Çây và thÜ®ng lÜu sông ñáy trong 50 næm vØa qua gÀn nhÜ bÎ lÃp h£n chÌ còn räi r¡c nh»ng vÛng nܧc d†c theo dòng sông cÛ. ChÌ chØng ít næm n»a, nh»ng dÃu v‰t trên së bÎ xóa h‰t.
NhÜng dù còn hay mÃt, dòng sông Hát Çã nhÆp vào dòng lÎch sº và mãi mãi sÓng trong tâm hÒn ngÜ©i ViŒt v§i m¶t niŠm kiêu hãnh khôn cùng: chính nÖi Ãy Çã ghi låi m¶t trong nh»ng dÃu v‰t oai hùng cûa dân t¶c ViŒt Nam chÓng låi th¿c dân phÜÖng B¡c dܧi s¿ lãnh Çåo cûa hai vÎ liŒt n» TrÜng VÜÖng.
Phåm Hy SÖn
Tài liŒu tham khäo:
-Lïnh Nam Chích Quái - Lê H»u Møc dÎch, Khai Trí xb 1960
-ViŒt ñiŒn U Linh TÆp Lê H»u Møc dÎch, Khai Trí xb 1961
-Tang ThÜÖng NgÅu Løc ñåm Nguyên dÎch, B¶ GD xb 1970
-Nam Häi DÎ Nhân, Phan K‰ Bính, Måc Lâm tb 1968
-ViŒt Nam Danh Nhân T¿ ñi‹n, NguyÍn HuyŠn Anh, H¶i VHBD xb 1960
-ViŒt Nam Sº LÜ®c, TrÀn Tr†ng Kim, B¶ GD xb 1971
-ViŒt Sº Tân Biên, Phåm Væn SÖn, ñåi Nam tb 1990
-NguyÍn Trãi Toàn TÆp, nhà KHXH Hà N¶i xb 1976
-ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u, DÜÖng Quäng Hàm, B¶ GD xb 1958
-Xã H¶i ViŒt Nam, LÜÖng ñÙc ThiŒp, Hoa Tiên xb 1971
No comments:
Post a Comment