Người Việt Chúng Ta

Sunday, February 6, 2011

Đính Chính Một Sử Liệu Sai Lầm Về Hai Bà Trưng

Mấy năm gần đây một số tác giả viết về Hai Bà Trưng đã căn cứ vào các sách vở của người Tàu như Hậu Hán Thư hay Thủy Kinh Chú được viết 500, 600 năm sau khi Hai Bà chết cho rằng Hai Bà bị Mã Viện chặt đầu và thủ cấp đưa về Lạc Dương, kinh đô nhà Hán thời đó. Để cho rằng mình viết đúng những người viết sử này còn dẫn chứng trong Việt Sử Tiêu Án của cụ Ngô thời Sĩ: ” Trong đền thờ Hai Bà Trưng, phàm những đồ thờ tự đều sơn đen, tuyệt không có sơn đỏ, dân địa phương ấy không dám mặc áo đỏ, những khi đến yết cáo, có ai mặc áo đỏ đều cởi bỏ đi, không ai dám xúc phạm đến cấm lệ. Tục truyền rằng Trưng Vương chết về việc binh đao, nên kiêng sắc đỏ vì giống như máu .” Sử Tàu và sử Việt viết như vậy hẳn là đúng lắm rồi nên có tác già còn cho rằng bộ sử thi Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca đã thi vị hoá cái chết của Hai Bà Trưng với : “ Hình ảnh gieo mình xuống sông Hát có vẻ vừa hào hùng vừa lãng mạn dễ trở thành đề tài cho thi ca nhạc kịch, và dễ lan truyền trong trí tưởng tượng của quần chúng hơn là hình ảnh thân gái hy sinh nơi chiến trường, bị chặt đầu một cách rùng rợn rồi gửi về Trung Hoa.” Tác giả câu văn trên có lẽ quên rằng vào thời Việt Nam Quốc Sử Diễn Ca ra đời người ta chưa hiểu nghĩa chữ lãng mạn như chúng ta hiểu ngày nay . Hai chữ này chỉ được dùng và phổ biến vào những năm 1930, 1940 khi những người theo tây học chịu ảnh hưởng của phong trào thơ văn lãng mạn Pháp . Ngày xưa người ta giới hạn tình cảm theo khuôn phép của gia đình, nề nếp, phong tục của xã hội, tam cương ngụ thường của Khổng Mạnh chứ không sống tự do hay buông thả như chúng ta bây giờ nên không có chuyện những nhà Nho viết sử lãng mạn .

Từ hàng ngàn năm trước, Chu Tử đã nói :” Đọc sách không nên để sử quan dối được mình “(Việt Sử Tiêu Án trang 10). Đó là sử quan Trung Hoa viết về lịch sử Trung Hoa, còn sử quan Trung Hoa viết về xứ thuộc địa mà họ coi là man di như Việt Nam có trung thực không ?

Ngoài việc họ viết Hai Bà Trưng bị Mã Viện chặt đầu để đem dâng cho vua Tàu ở Lạc Dương , sách Giao Chỉ Chí chép về bà Triệu thị Trinh như sau :

” Trong núi Quận Cửu Chân có người con gái là Triệu Ẩu (*), cao 1 trượng 2, vú dài ba thước, kết đảng cướp bóc quận huyện, thường mặc áo lụa vàng mỏng, đi dép sừng, cưỡi voi ra trận chiến đấu, bị thứ sử là Lục Dận đánh thua, sau chết làm thần, việc này xuất xứ ở sách Thiên Trung Ký”.( Việt Sử Tiêu Án, Ngô Thời Sĩ, bản dịch của Hội VN Nghiên Cứu Liên Lạc Văn Hóa Á Châu, xuất bản năm 1960, trang 50) .

Một trượng là 10 thước (Tàu), 1 thước bằng 0m40 tức bà Triệu thị Trinh cao 4m80 (12^th x 0m40=4m80), vú dài 3 thước, tức dài 1m20 (3 th x 0m40 = 1m20) . Thiết nghĩ nếu ông Bành Tổ có thật thì cũng không cao đến như thế, nói gì đến vú dài 1m20 !

Sử sách Trung Hoa luôn luôn miệt thị, thóa mạ người nữ anh hùng Việt Nam mà dưới mắt họ là một thứ mọi rợ, dị hình, dị tướng . Thân hình đã quái đản lại còn ăn mặc lòe loạt hở hang, kỳ dị (mặc lụa mỏng, đi giày sừng) .

Trở lại với lời ghi trong Việt Sử Tiêu Án . Thật đáng tiếc, cụ Ngô thời Sĩ quê ở Phủ Thanh Oai, Hà Đông, cách Hát Môn không bao xa - chừng 15 hay 20 cây số - và chắc chắn cụ có ra Thăng Long ( tức Hà Nội bây giờ) học hành, thi cử hoặc làm việc là nơi chỉ cách đền thờ Hai Bà ở Đồng Nhân một con đê ( Hà Nội hay Thăng Long ở trong, làng Đồng Nhân bên ngoài đê) để xem đồ tế tự trong đền ra sao.

Việt Sử Tiêu Án có thể nói là sách phê bình lịch sử đầu tiên tại nước ta đã có những nhận xét khá khoa học so với thời ấy . Tuy vậy cuốn sử này cũng có một vài thiếu sót không tránh khỏi mà một trong những điều ấy chúng tôi thấy cần làm sáng tỏ trong bài này (**) .

Sau khi đọc mấy bài viết về Hai Bà kể trên chúng tôi đã đọc lại Việt Sử Tiêu Án thấy các tác giả chép đúng sách vở khi dẫn chứng. Chúng tôi mất hai, ba tuần lễ tìm kiếm những người sinh trưởng ở xã Hát Môn để tìm sự thật và được biết cụ Ngô thời Sĩ đã hoàn toàn sai lầm khi viết trong Việt Sử Tiêu Án rằng vì Hai Bà Trưng bị chết chém nên đồ thờ trong đền toàn một màu đen . Những bằng chứng chúng tôi thu thập được gồm có (qua sự kể lại và xác nhận) :

- Từ ngàn xưa , phía sau đền Hai Bà ở xã Hát Môn có một hồ trồng sen (gọi là hồ sen) lấy hoa dâng vào đền thờ . Hồ này bị san lấp sau năm 1954 . Hiện nay ở trong xã còn có xóm Hồng Hoa, theo các cụ truyền lại thì xóm (giáp) này được giao trách nhiệm trồng hoa hồng để bày trên bàn thờ . Hai loại hoa này - hoa hồng, hoa sen - đều có màu hồng hay màu đỏ .

Một vị hiện trong ban Thủ Từ (giữ đền) đã kiểm chứng và xác nhận rằng những đồ thờ tự không phải chỉ có toàn màu đen mà có nhiều màu, trong đó màu đỏ là chủ yếu :

- Chiêng, thanh la bằng thau màu vàng .

- Cờ Đại màu đỏ, trắng, vàng, xanh diềm màu

đen.

-Cờ Tiểu màu đỏ, nâu, vàng. . . .

- Cờ đuôi nheo ngũ sắc, trong đó có màu đỏ.

- Áo cho các phù giá màu đỏ, vàng và xanh .(***)

- Kiệu : sơn đen, màn (áo) kiệu màu đỏ và vàng nhiễu .

- Tang trống (vỏ gỗ) màu đỏ nâu có vẽ hoa văn .

Lá Cờ Đại ( mỗi bề khoảng 5m được kéo lên rất cao trước cửa đền mỗi khi có đại lễ kỷ niệm Hai Bà)

Cờ Tiểu hay Cờ Lệnh

Áo Phù Giá

Ba tấm hình này của ông Nguyễn hoàng Thám chụp ngày 18-06-2010 tại dền Hai Bà ở xã Hát Môn.

- Bằng chứng riêng của tôi là 2 tấm hình do nhà nhiếp ảnh Kim

Mai cho xử dụng đã được đăng tải trên các Web site từ năm

2009.

Chúng ta thấy trên bàn thờ Hai Bà và bàn thờ các Nữ Tướng

của Hai Bà gồm hoành phi thếp vàng rực rỡ, lọng, nến(đèn

cầy), hai bình hoa màu đỏ, vàng, xanh . . . chứ không

phải chỉ toàn màu đen .

(Quý vị cũng có thể mở Google và search" Đền thờ Hai Bà Trưng "để tham khảo thêm về màu sắc của đền thờ và hình ảnh trong các ngày lễ hội ở Mê Linh và Đồng Nhân) .

Hình Bàn Thờ Các Nữ Tướng của Hai Bà

Hình Bàn Thờ Hai Bà Trưng

(Hình bản quyền của Kimmai Photo Artshop)

Để kết luận, chúng tôi xác nhận những bằng chứng kể trên là sự thật và thấy cần phải đính chính sự sai lầm ghi trong Việt Sử Tiêu Án của cụ Ngô thời Sĩ .

Qúy vị quan tâm tới sử học muốn biết thêm chi tiết, xin liên lạc với cụ Trần đăng Trung qua ĐT. : 848-38111-480 hoặc cụ Nguyễn hoàng Thảo, ĐT: 848-3931-4351 hoặc về đền Hai Bà tại xã Hát Môn, chỉ cách Hà Nội khoảng 20 cây số trên đường Hà Nội – Sơn Tây , xin gặp Ban Thủ Từ để được chứng kiến tận mắt những đồ thờ tự. Đền hiện mở của hàng ngày cho khách hành hương.

Phạm Hy Sơn

Ghi chú:

1-“Trong quận Cửu Chân có người con gái là mụ Triệu”, tiếng Tàu “ấu” có nghĩa là mụ, tiếng sách mé .

2-Việt Sử Tiêu Án cũng nói quân Hai Bà thua chạy vào núi Hy Sơn rồi không biết đi đâu . Nhưng chúng tôi đã tìm hỏi nhiều người sinh trưởng ở vùng Thạch Thất, Bát Bạt, Phú Thọ không ai nghe nói đến núi ấy . Các sách địa lý và lịch sử hiện nay cũng không có sách nào nói đến núi ấy. Điều này cũng huyễn hoặc như việc những đồ thờ tự trong đền Hai Bà toàn màu đen . Tuy nhiên vì chưa kiểm chứng được chính xác nên chúng tôi chưa có ý kiến vế vấn đế này.

3-Áo phù giá dành cho những thanh niên khiêng kiệu và đoàn nữ binh vác gươm, giáo theo hầu trong ngày đại lễ rước Hai Bà.

Dich Nghia Cau Doi O Den Hai Ba Trung

ñŠn th© Hai Bà TrÜng ª Xã Hát Môn ( An Hát xÜa) Çã có tØ lâu Ç©i . ViŒt ñiŒn U Linh TÆp cûa Lš T‰ Xuyên Ç©i nhà Lš ghi låi r¢ng vì tr©i làm hån hán nên Vua Lš Anh Tông (1.138 - 1.175 ) sai ThiŠn SÜ TÎnh Gi§i t§i ÇŠn Hai Bà ª An Hát cÀu mÜa và quä ÇÜ®c mÜa . Nhà vua bèn sai s¡m lÍ vÆt và Çích thân t§i ÇŠn làm lÍ tå Ön . Sau Çó vua sai SÙ thÀn Ç‰n rÜ§c Hai Bà vŠ th© tåi ÇŠn VÛ SÜ phía b¡c ñåi N¶i ( thành vua ng¿ tåi Thæng Long tÙc Hà N¶i bây gi©) , ÇÒng th©i ra lŒnh cho làng Hå Lôi Phû An Lãng , tÙc Mê Linh , quê hÜÖng cûa Hai Bà lÆp ÇŠn th© . Träi qua bao næm tháng hÜng vong cûa ÇÃt nÜ§c, ngôi ÇŠn c° kính ª Hát Môn vÅn ÇÜ®c ngÜ©i ViŒt t§i chiêm ngÜ«ng và hÜÖng khói nh§ Ön công ÇÙc hai vÎ n» anh hùng dân t¶c .

Chúng tôi sÜu tÆp ÇÜ®c m¶t sÓ hình änh và hÖn 20 Çôi câu ÇÓi vi‰t b¢ng ch» Hán xin Çem dÎch ra ti‰ng ViŒt . M¶t vài Çôi câu ÇÓi có nghïa trùng h®p nên chúng tôi không ghi låi ª Çây .

DÜ§i Çây là hai bÙc hoành Phi treo trong ÇŠn th© :

ThÓng Chính Hùng Låc

Ch» Nho Ç†c tØ phäi sang trái : Låc Hùng Chính ThÓng có nghïa là Hai Bà Çúng là dòng dõi vua Hùng và con cháu dân HÒng Låc ( Hoành Phi ª Bàn th© Hai Bà).

BÙc Hoành Phi ª bàn th© các n» tÜ§ng cûa Hai Bà ghi : N» Trung Hào KiŒt có nghïa là các bÆc n» tài ba hÖn ngÜ©i Çã tÆn trung v§i nÜ§c .

(nh : Bän quyŠn cûa Kimmai PhotoArtshop )

Sau Çây là nh»ng Çôi câu ÇÓi :

- Tùng bÃt kim Çao thiên tái tåo ,

VÎ Üng ÇÒng trø ÇÎa phân cÜÖng .

Xin tåm dÎch : - Không s® giáo gÜÖm , tr©i cho d¿ng nÜ§c .

Ch£ng Üng ÇÒng trø , ÇÃt våch biên cÜÖng .

- Phøc thù nghïa liŒt anh hùng n» ,

LÆp quÓc cÖ ÇÒ chính thÓng vÜÖng .

Xin tåm dÎch : - N» anh hùng bªi Çåi nghïa phøc thù ,

Vua chính thÓng vì cÖ ÇÒ lÆp quÓc .

- Nghïa khí nhÃt môn chân tÎ mu¶i ,

Hùng phong thiên c° xÜ§ng anh hào .

Xin tåm dÎch : - ChÎ em m¶t nhà nghïa khí ,

Anh hùng muôn thuª liŒt oanh .

- NhÃt môn ti‰t nghïa sÖn hà tåi ,

Vån c° uy thanh thäo m¶c tri .

Xin tåm dÎch : - M¶t nhà ti‰t nghïa v§i sÖn hà ,

Vån Çåi uy danh cây cÕ bi‰t .

- Trùng môn Ç°ng Çåt nguyŒt cung cao ,

Cºu bŒ tôn nghiêm long ÇiŒn chi‰u .

Xin tåm dÎch : - Hai ngôi báu cao v©i bóng nguyŒt ,

Chín bŒ rÒng r¿c r« triŠu môn .

- LÆp ÇÒng trø cÓ nam thiên chi cänh ,

V†ng môn hàn b¡c ñÎch chi tâm !

Xin tåm dÎch : - Cºa b¡c lånh ñÎch nhòm vÜ®t äi ,( ñÎch : 1 b¶ t¶c hùng månh ª

Tr©i Nam lo mê mäi c¶t ÇÒng ! ( phía b¡c nÜ§c Tàu th©i xÜa)

- Mã chØng nhÃt nhung chinh, tº liÍu tham tàn do h° phách ,

TÜ®ng bành tam tiŒp chi‰n,sinh hoàn qu¡c thÜ§c thÜ®ng kinh hÒn .

Xin tåm dÎch : - Ng¿a chÙng m¶t lÀn lâm chi‰n, tham tàn ch‰t g¥p hÒn run vía c†p .

Voi bành ba trÆn th¡ng oai hùng tái sinh tÜ§ng Mã s® kinh hÒn !

( NgÜ©i xÜa chÖi ch» : Ng¿a ( tÙc Mã ViŒn ) thì luôn luôn s® c†p.

Voi bành : voi l§n , có lë muÓn nói Ç‰n ñÙc TrÀn HÜng ñåo ba

lÀn Çåi th¡ng quân nguyên ) .

- N» trung xÜng kiŒt , løc thÆp thành khôi phøc vï thÀn công ,

Nam sº thùy phÜÖng , Ùc vån lÍ hÜÖng hÜÖng chiêu thánh ÇÙc .

Xin tåm dÎch : - LiŒt n» xÜng hùng , khôi phøc sáu mÜÖi thành s¿ nghiŒp thÀn công

Sº Nam nÙc thÖm , khói hÜÖng muôn vån lÍ kính dâng thánh ÇÙc .

- Kim qua tÙ täi kÿ huân , lÜÖng giang nhÃt täi anh hùng hÆn ,

ñÒng quän thiên thu š thÙÖc , ng†c phái trÜ©ng lÜu phÃn Çåi

hÜÖng .

Xin tåm dÎch : - Ki‰m cung bÓn næm công ÇÙc , sông xanh m¶t giäi anh hùng hÆn ,

Sº sách (bút nghiên) vån Çåi sáng soi , nhánh ng†c còn mãi phÃn

hÜÖng thÖm .

- Cºu Chân cÜÖng lš dÜ , ÇÎa thÜ®ng B¡c Nam công bán tåi ,

Tam chi‰n can qua hÆu , n» trung hào kiŒt c° lai vô .

Xin tåm dÎch : - Cºu Chân biên cÜÖng våch rõ B¡c Nam hai nÜ§c riêng hai ,

Sau mÃy cu¶c chi‰n chinh n» anh hùng trÜ§c sau có m¶t .

- NhÃt n¶ cung qua , trí dÛng anh hùng tÜ§ng ,

c niên hÜÖng hoä , thông minh chính tr¿c thÀn .

Xin tåm dÎch : - M¶t giÆn phát binh , vÎ tÜ§ng anh hùng trí dÛng ,

Muôn Ç©i hÜÖng khói , bÆc thÀn chính tr¿c thông minh .

- ñäng ÇÎch bát hoang dÜ võ liŒt ,

Chiêm Çàn vån tính ph° xuân phong .

Xin tåm dÎch : - DËp ÇÎch kh¡p nÖi, võ thØa oanh liŒt.( Hai Bà khôi phøc 65thành)

TÜ§i nhuÀn træm h† , Xuân ÇÙc chÙa chan .

- Cung ki‰m thÃt tu mi , n» chû uy thanh lÜu thÃt quÆn ,

Bình Mông ph° bào dÜ , thÀn vÜÖng phúc tÌ vïnh thiên thu .

Xin tåm dÎch : - Cung ki‰m vÜ®t nam nhi , N» VÜÖng uy danh lÜu bäy quÆn ,

Vì ÇÒng bào diŒt Mông , ThÀn linh công ÇÙc mãi muôn næm .

- Hát giang xi‰t ÇiŒn lai , huân liŒt chiêu thùy tÒn ViŒt sº ,

Hy lïnh thØa vân hóa , thanh linh hách tråc tåi Giao Châu .

Xin tåm dÎch : - Sông Hát trong ch§p m¡t , ÇÙc l§n chan hòa ghi sº ViŒt ,

Núi Hy rë vŠ tr©i , thÀn uy hi‹n hách tåi Giao Châu .

- VÜÖng n¶ viên hách tuân cØu , binh dï nghïa khªi ,

Dân hoà nhiên hÆu giáng phúc , thÀn t¿ c° linh .

Xin tåm dÎch : - PhÅn n¶ viên quan båo nghÎch , VÜÖng dÃy binh khªi nghïa ,

Xót thÜÖng dân ban phÜ§c , Phúc thÀn t¿ c° hi‹n linh .

- NhÃt vi cØu Tô , Nam quÓc sÖn hà nhân tái tåo ,

Vô tâm Ç‰ ViŒt , ñông kinh qu¡c thÜ§c dÎ thành công .

Xin tåm dÎch : - Vì h† Tô hành nghÎch , nÜ§c Nam sông núi trung hÜng låi ,

Tåi vua ViŒt vô tình , thành ñông tÜ§ng Mã dÍ nên công .

- ñÒng trø tri‰t hoàn Giao Lïnh trï ,

CÃm Khê doanh håt Hát Giang tràng .

Xin tåm dÎch : - ñÒng trø gãy tan , núi Giao còn cao chót vót ,

CÃm Khê khÖi måch , sông Hát mãi chäy ng¶n ngàn .

( Khi thua trÆn , Hai Bà chåy vŠ CÃm Khê rÒi vŠ HátMôn)

- Phû trÃn thÀn uy ÇÒng trø B¡c ,

Phù an quÓc th‰ thåch bàn Nam .

Xin tåm dÎch : - ThÀn uy phû m© c¶t ÇÒng phía b¡c ,

QuÓc th‰ phù trì bàn thåch tr©i Nam .

- TÜ§ng môn Çïnh xuÃt gia thanh ngoåi ,

VÜÖng hiŒu quang thùy quÓc sº trung .

Xin tåm dÎch : - Cºa tÜ§ng xuÃt thân danh vang ngoài cõi ,

TriŠu Çåi huy hoàng quÓc sº ng©i soi .

- Lô giang nhÃt tÄy anh hùng hÆn ,

Hát thûy trÜ©ng lÜu phÃn Çåi hÜÖng .

Xin tåm dÎch : - Lô giang m¶t giäi anh hùng hÆn ,

Sông Hát muôn Ç©i nÜ§c ngát thÖm .

Phåm Hy SÖn

Ý Nghĩa Câu Đối Ở Đền Hai Bà Trưng

Câu ÇÓi là m¶t loåi sinh hoåt væn hóa rÃt quan tr†ng và ph° bi‰n trong nŠn Nho h†c th©i xÜa . BÃt cÙ ª Çâu , tØ ÇŠn mi‰u tôn nghiêm t§i hoàng cung , nhà dân dã ÇŠu có treo hoành phi và câu ÇÓi Ç‹ ÇŠ cao công ÇÙc cûa các vÎ anh hùng trong ÇŠn th© hay nói lên s¿ uy nghi cûa triŠu Çình , s¿ mong cÀu phÜ§c l¶c trong nhà ngÜ©i dân .

Hoành phi là m¶t tÃm bäng hình ch» nhÆt trên thÜ©ng chÌ ghi 3 hay 4 ch» có š nghïa cô Ç†ng và bao quát nhÃt Ç‹ tôn vinh , ÇŠ cao công ÇÙc hay m¶t ÇiŠu cÀu chúc , mong Ü§c nào Çó . Câu ÇÓi có 2 v‰ , 1 xÜ§ng và 1 h†a . Vào th©i nhà TrÀn khi cø Trång Nguyên Måc Çïnh Chi Çi sÙ vØa sang t§i ÇÃt Tàu thì viên quan trú phòng sª tåi ra 1 câu xÜ§ng rÃt ngåo mån :

- ñÒng Trø chí kim Çài dï løc ? ( C¶t ÇÒng nay Çã m†c rêu xanh chÜa ? )

- ñ¢ng giang t¿ c° huy‰t do hÒng ! ( Sông Båch ñ¢ng tØ xÜa máu Çã nhu¶n ÇÕ) , cø Måc Çïnh Chi ÇÓi låi ngay .

Chúng ta nh§ khi Mã ViŒn sang xâm læng nÜ§c Nam Çã ra lŒnh thu h‰t trÓng ÇÒng cûa dân Låc ViŒt Ç‹ Çúc m¶t c¶t trø Ç¥t ª biên gi§i (ViŒt Hoa) ghi mÃy ch» " ñÒng trø chi‰t , Giao ChÌ diŒt : C¶t ÇÒng gãy thì dân Giao ChÌ së bÎ gi‰t såch ) . Viên tÜ§ng biên trÃn Tàu ra câu xÜ§ng v§i š ngïa Çó và Çã bÎ cø Trång ÇÓi låi b¢ng cách cÓ š nh¡c låi nh»ng chi‰n th¡ng lÅy lØng cûa quân ViŒt trên sông Båch ñ¢ng th©i vua Ngô QuyŠn và th©i Nhà TrÀn .

Hai Bà TrÜng khi bÎ quân Tàu cûa Mã ViŒn Çu°i gÃp tØ CÃm Khê ( Kim Khê dÜ§i chân núi Ba Vì thu¶c tÌnh SÖn Tây ) chåy vŠ Ç‰n An Hát ( tên cÛ cûa Hát Môn) thì túng th‰ và không muÓn rÖi vào tay gi¥c Çã mÜ®n dòng sông Hát Ç‹ bäo toàn danh ti‰t :

- Lô giang nhÃt tÄy anh hùng hÆn , ( Sông Hát là 1 phân nhánh

Hát thûy trÜ©ng giang phÃn Çåi hÜÖng ! cûa sông Lô cÛng g†i

là sông HÒng )

Xin tåm dÎch : - Lô giang m¶t giäi anh hùng hÆn ,

Sông Hát muôn Ç©i nÜ§c ngát thÖm .

Sau khi Hai Bà tuÅn ti‰t ngÜ©i dân An Hát vÅn ngàn næm hÜÖng khói tôn th© . ñŠn Hai Bà ÇÜ®c xây d¿ng tØ bao Ç©i nay trên m¶t khu ÇÃt r¶ng có rØng cây c° thø bao quanh che mát , phía hông có gò Ng†c ƒn và HÒ Sen (nay Çã bÎ lÃp ) . M¥t ÇŠn quay vŠ hÜ§ng Nam Çúng v§i ngôi vÎ thiên tº , xa xa là núi chùa Thày ; phía Tây có núi Tän Viên quanh næm mây phû ; phía B¡c là sông Hát (nay gÀn bÎ lÃp) , bên ngoài là sông HÒng cách xa ÇŠn chØng 1 km . Bên kia b© sông HÒng là dãy núi Tam ñäo ÇÙng sØng s»ng nhÜ bÙc trÜ©ng thành . Phía ñông có con sông ñáy nhÆn nÜ§c tØ sông Hát và sông HÒng Ç° ra bi‹n ñông sau khi chäy qua Hà ñông , Hà Nam , Nam ñÎnh , Ninh Bình ; cÛng ª phía ñông , cách khoäng 20 km , là thành phÓ Hà N¶i .

ñŠn th© Hai Bà n¢m trong m¶t khung cänh rÃt uy nghi và tôn nghiêm , tØ xa xÜa ngÜ©i ta Çã qui ÇÎnh nh»ng ngÜ©i Çi qua khu v¿c ÇŠn dù là ngÜ©i dân hay quan quyŠn n‰u Çi xe hay Çi ng¿a qua ÇŠu phäi xuÓng Çi b¶ và ngä mÛ , nón tåi tÃm bäng Çá ghi hai ch» " Hå Mã "[xuÓng ng¿a] . C°ng ÇŠn gÒm bÓn c¶t trø cao vút trên có chåm tr° rÃt ÇËp và kh¡c câu ÇÓi ª thân c¶t . ñi vào chØng næm mÜÖi mét thì t§i c°ng Tam Quam gÒm ba cºa , cÛng có kh¡c nhiŠu Çôi câu ÇÓi và cºa chính chÌ mª khi có Çåi lÍ . Khách t§i hành hÜÖng ngày thÜ©ng phäi Çi b¢ng c°ng nhÕ ª hai bên . Trong ÇŠn , gian chính bày bàn th© Hai Bà , phía trên ngai vàng treo bÙc Hoành Phi sÖn son thi‰p vàng có bÓn ch» l§n ( Çåi t¿) " Låc Hùng Chính ThÓng " , k‰ bên là bàn th© các n» tÜ§ng cûa hai Bà cÛng có bÙc hoành phi ghi " N» Trung Hào KiŒt " .

ThÓng Chính Hùng Låc

Ch» Nho Ç†c tØ phäi sang trái : Låc Hùng Chính Th6ng có nghïa là Hai Bà xÙng Çáng là dòng dõi vua Hùng và con cháu dân HÒng Låc ( Hoành Phi ª Bàn th© Hai Bà).

BÙc Hoành Phi ª bàn th© các n» tÜ§ng cûa Hai Bà ghi : N» Trung Hào KiŒt có nghïa là các bÆc n» tài ba hÖn ngÜ©i Çã tÆn trung v§i nÜ§c .

(nh : Bän quyŠn cûa Kim mai photo Artshop )

Nh© m¶t cø ông cao tu°i ngÜ©i xã Hát Môn ( An Hát ngày xÜa) , chúng tôi sÜu tÀm ÇÜ®c 26 Çôi câu ÇÓi , 7 Çôi kh¡c ngoài c°ng trø và c°ng Tam Quan , 19 Çôi còn låi treo trong ÇŠn th© . Có nh»ng Çôi câu ÇÓi sÖn son thi‰p vàng rÃt c° xÜa không bi‰t do khách hành hÜÖng kính dâng tØ bao gi© . Nh»ng Çôi kh¡c ngoài c°ng träi qua hàng ngàn næm nay nét ch» có phÀn nào bÎ hao mòn v§i th©i gian nhÜng vÅn còn rÃt rõ .

TÃt cä hoành phi và câu ÇÓi k‹ trên ÇŠu có møc Çích ÇŠ cao công ÇÙc cûa hai vÎ và bi‹u l¶ tinh thÀn Ç¶c lÆp , t¿ chû ÇÓi v§i nÜ§c láng giŠng l§n månh và tham v†ng phÜÖng b¡c .

Hai Bà tuy chÌ Çem låi Ç¶c lÆp cho ÇÃt nÜ§c trong m¶t th©i gian ng¡n

ngûi là ba næm , tØ næm 40 Ç‰n 43 sau Tây LÎch , nhÜng hai vÎ Vua h† TrÜng Çã Ç‹ låi cho dân t¶c m¶t công ÇÙc l§n , Çó là tÃm gÜÖng kiêu hùng và bÃt khuÃt sáng chói suÓt hai ngàn næm nay . Ng†n ÇuÓc Ãy Çã dÅn d¡t dân t¶c chúng ta thoát khÕi hÖn ngàn næm B¡c thu¶c , ti‰n t§i Ç¶c lÆp và mª mang b© cõi .

Sau Çây chúng tôi xin tåm dÎch nh»ng Çôi câu ÇÓi k‹ trên Ç‹ chúng ta hi‹u ÇÜ®c tinh thÀn hào hùng cûa cha ông tØ ngàn xÜa Ç‹ låi . Mong r¢ng tinh thÀn Ãy së ÇÜ®c con cháu là chúng ta con cháu noi theo :

- ñÒng trø tri‰t hoàn Giao Lïnh trï ,

CÃm Khê doanh håt Hát Giang tràng .

Xin tåm dÎch : - ñÒng trø gãy tan , núi Giao còn cao chót vót ,

CÃm Khê khÖi måch , sông Hát mãi chäy ng¶n ngàn .

- Phû trÃn thÀn uy ÇÒng trø B¡c ,

Phù an quÓc th‰ thåch bàn Nam .

Xin tåm dÎch : - ThÀn uy phû m© c¶t ÇÒng phía b¡c ,

QuÓc th‰ phù trì bàn thåch tr©i Nam .

- TÜ§ng môn Çïnh xuÃt gia thanh ngoåi ,

VÜÖng hiŒu quang thùy quÓc sº trung .

Xin tåm dÎch : - Cºa tÜ§ng xuÃt thân danh vang ngoài cõi ,

TriŠu Çåi huy hoàng quÓc sº ng©i soi .

- Tùng bÃt kim Çao thiên tái tåo ,

VÎ Üng ÇÒng trø ÇÎa phân cÜÖng .

Xin tån dÎch : - Không s® giáo gÜÖm , tr©i cho d¿ng nÜ§c .

Ch£ng Üng ÇÒng trø , ÇÃt våch biên cÜÖng .

- Nghïa khí nhÃt môn chân tÎ mu¶i ,

Hùng phong thiên c° xÜ§ng anh hào .

Xin tåm dÎch : - ChÎ em m¶t nhà ÇÀy nghïa khí ,

LiŒt oanh muôn thuª Çáng anh hào .

- NhÃt môn ti‰t nghïa sÖn hà tåi ,

Vån c° uy thanh thäo m¶c tri .

Xin tåm dÎch : - M¶t nhà ti‰t nghïa v§i sÖn hà ,

Vån Çåi uy danh cây cÕ bi‰t .

- Trùng mông Ç°ng Çåt nguyŒt cung cao ,

Cºu bŒ tôn nghiêm long ÇiŒn chi‰u .

Chín bŒ rÒng r¿c r« triŠu môn .

- LÆp ÇÒng trø cÓ nam thiên chi cänh ,

V†ng môn hàn b¡c ñÎch chi tâm !

Xin tåm dÎch : - Cºa b¡c lånh ñÎch nhòm vÜ®t äi ,( ñÎch : 1 b¶ t¶c hùng månh ª

- Mã chØng nhÃt nhung chinh, tº liÍu tham tàn do h° phách ,

TÜ®ng bành tam tiŒp chi‰n,sinh hoàn qu¡c thÜ§c thÜ®ng kinh hÒn .

Xin tåm dÎch : - Ng¿a chÙng m¶t lÀn lâm chi‰n tham tàn ch‰t g¥p hÒn run vía c†p .

Voi bành ba trÆn th¡ng oai hùng tái sinh tÜ§ng Mã s® kinh hÒn !

Voi bành : voi l§n , có lë muÓn nói Ç‰n ñÙc TrÀn HÜng ñåo ba

lÀn Çåi th¡ng quân nguyên ) .

Phåm Hy SÖn .

Tan Man Ben Dong Song Hat

M‰n t¥ng Thu-Nhi, Lan Nhi và Thúy-Nhi

Dòng sông Hát mãi mãi còn tÒn tåi v§i lÎch sº dân t¶c qua tÃm gÜÖng anh liŒt cûa chÎ em bà TrÜng, hai vÎ n» anh hùng Çã giÜÖng cao ng†n c© khªi nghïa dành låi Ç¶c lÆp cho nòi giÓng sau hÖn hai træm næm bÎ b¡c phÜÖng xâm lÜ®c.

TÜªng nên nh¡c låi, næm 207 trÜ§c công nguyên, TriŒu ñà là tÜ§ng nhà TÀn trÃn nhÆm ª Nam Häi nÜ§c Tàu, thÃy trong triŠu có loån TrÀn Th¡ng, bèn lÃy hai quÆn Qu‰ Lâm, Nam Häi Ç°i thành nÜ§c Nam ViŒt và t¿ xÜng là TriŒu VÛ VÜÖng Çóng Çô ª Phiên Ngung, thu¶c tÌnh Quäng Tây bây gi©. Sau Çó TriŒu ñà thôn tính nh»ng nÜ§c khác trong Çó có Âu Låc cûa An DÜÖng VÜÖng (tÙc nÜ§c ta lúc Ãy gÒm miŠn B¡c cho t§i Hà Tïnh) và mÓi tình vØa lãng mån vØa bi Çát Mœ Châu Tr†ng Thûy còn ÇÜ®c nh¡c nhª t§i bây gi©. ñ‰ quÓc Nam ViŒt cûa h† TriŒu tÒn tåi ÇÜ®c 96 næm thì bÎ m¶t gái lÀu xanh ª Hàm ñan tên Cù ThÎ ÇÜ®c TriŒu-minh-VÜÖng(125-113 tr.TL) mê say cÜ§i vŠ làm v® . Khi TriŒu minh VÜÖng ch‰t, Cù thÎ mÜu tính v§i tình nhân cÛ là An Thi‰u Úy ngÜ©i Hàm ñan dâng Ç‰ quÓc Nam ViŒt cho nhà Hán.

Quan Thái Phó L» Gia phän ÇÓi, truyŠn hÎch Çi kh¡p nÖi tÓ cáo Cù ThÎ và con là TriŒu ai VÜÖng ÇÒng th©i cÀm quân chÓng låi bÎ båi trÆn và bÎ gi‰t vào næm 111 trÜ§c TL.

Nhà Hán chi‰m ÇÜ®c Nam ViŒt (gÒm Quäng ñông, Quäng Tây, Çäo Häi Nam và Âu Låc) chia ra làm quÆn huyŒn cai trÎ rÃt hà kh¡c, nhÃt là ÇÓi v§i Giao ChÌ và Cºu Châu làm dân ViŒt cæm thù t¶t Ç¶.

Næm 34 sau TL, Hán Quang VÛ sai Tô ñÎnh sang cai trÎ Giao ChÌ Çã châm ngòi vào lò thuÓc súng làm cho cu¶c cách mång cûa dân t¶c ViŒt bùng n° dÜ§i s¿ lãnh Çåo cûa Hai Bà TrÜng vào næm 40.

Tô ñÎnh là kÈ tham lam, hi‰u sát, gi‰t chóc ngÜ©i trung th¿c và bóc l¶t dân chúng Ç‰n cùng c¿c: "Rán m« dân Ç‹ thÕa lòng døc" nhÜ thÜ cûa ông Thi Sách tÓ cáo Tô ñÎnh. Vì th‰ anh hùng hào kiŒt n°i lên kh¡p nÖi: ª An Biên, ñông TriŠu có hai cha con bà Lê Chân; Häi DÜÖng có Nam Thành VÜÖng và cháu là bà Thánh Thiên Công Chúa; Thái Bình có ông bà TrÜÖng Quân; Tuy Lai có ông NguyÍn Nga; Lai Täo có ba anh em ông Cao Doãn...NhÜng l¿c lÜ®ng cûa h† r©i råc y‰u §t, không có uy th‰ nên khi hai Bà truyŠn hÎch Çi các châu, huyŒn thì nh»ng vÎ hào kiŒt Ãy Ò åt Çem quân Ç‰n phø tr® Çánh Çu°i quân xâm lÜ®c và Çåi th¡ng nhÜ chúng ta Çã bi‰t.

Khi quân Hán do Mã ViŒn kéo qua phøc thù, chính nh»ng vÎ anh hùng này Çã sát cánh v§i hai Bà m¶t sÓng m¶t ch‰t v§i quân gi¥c. Thánh Thiên Công Chúa thác ª sông NguyŒt ñÙc, nay xã Ng†c Lâm tÌnh B¡c Giang còn có ÇŠn th©. Bà Lê Chân kháng c¿ quy‰t liŒt và ch‰t dÜ§i gÜÖm thù ª Mai ñ¶ng... .

Ai cÛng bi‰t Hai Bàà là con Låc TÜ§ng h† Hùng ª Mê Linh. Cha mÃt s§m , mË là bà ThiŒn , cháu ngoåi vua Hùng, nuôi nÃng dåy d‡. Bà ThiŒn , theo ViŒt Nam Danh Nhân T¿ ñi‹n cûa NguyÍn HuyŠn Anh có tên là TrÀn ThÎ ñoan ( tên ThiŒn có lë g†i theo tên cûa ông Låc TÜ§ng) là ngÜ©i có tài và Çäm lÜ®c . Bà nuôi chí l§n giäi phóng ÇÃt nÜ§c, cÙu v§t giÓng nòi ra khÕi hÀm tai vå nên sau khi chÒng ch‰t bà ÇÙng vÆy cÓ g¡ng nuôi dåy hai con gái và Çào luyŒn cho h† trª thành nh»ng ngÜ©i tr†ng Çåo nghïa, yêu nÜ§c, có sÙc månh và tài thao lÜ®c.

Và cÛng chính bà ThiŒn là ngÜ©i Çã bí mÆt ÇÙng ra t° chÙc cu¶c khªi nghïa tØ trong trÙng nÜ§c, khi l¿c lÜ®ng l§n månh bà giao cho con r‹ và hai ngÜ©i con gái quyŠn lãnh Çåo. Sau này khi thÃy nguy cÖ quân ViŒt bÎ Mã ViŒn Çè bËp, Çích thân bà vŠ huyŒn An Hát (sau Ç°i là huyŒn Phúc L¶c nay là huyŒn Phúc Th† tÌnh SÖn Tây) chiêu m¶ quân sï chÓng gi¥c. Khi bÎ thua bà cÛng mÜ®n dòng nÜ§c t¿ quy‰t vào ngày 10-11-43. Sº ghi làng Nam An có m¶ và ÇŠn th© bà . Làng Nam An xÜa là Nam Nguyên bên b© sông HÒng, nÖi Hai Bà t‰ c© khªi nghïa , có lë bây gi© là ñông Phø ñông Sàng tøc g†i làng Mía ª phía trên thÎ xã SÖn-Tây . Uy ÇÙc cûa hai vÎ Vua h† TrÜng do bà vun Çúc ch£ng nh»ng sáng lån ª tr©i Nam mà còn chÃn Ç¶ng cä phÜÖng B¡c. Sº sách Tàu là HÆu Hán ThÜ cÛng phäi công nhÆn:"TrÜng Ch¡c là ngÜ©i rÃt hùng dÛng. " NgÜ©i Tàu vÓn tr†ng trÜªng không nh¡c Ç‰n Bà Nhì. Chính Bà Nhì cÛng là ngÜ©i có chí l§n rºa thù cho nÜ§c, rºa nhøc cho giÓng nòi. Bà âm thÀm sÓng thanh bÀn b¢ng nghŠ chæn t¢m dŒt väi Ç‹ luyŒn tÆp võ nghŒ, ghiŠn gÅm binh thÜ chi‰n trÆn và cùng v§i mË là bà ThiŒn bí mÆt t° chÙc l¿c lÜ®ng ch© ngày khªi nghïa. Cho Ç‰n næm 21 tu°i, Bình Khôi TÜ§ng Quân- tÜ§c hiŒu cûa bà- vÅn chÜa lÆp gia Çình. ñiŠu Çó th¿c lå vì phong tøc ViŒt Nam cho Ç‰n nh»ng næm gÀn Çây con trai, con gái 14, 15 tu°i Çã cÜ§i hÕi rÒi.

- HÍ ai lÆp công l§n thì së ÇÜ®c gä em là TrÜng Nhì cho.

ñiŠu 1: -Khôi phøc nghiŒp l§n cûa dòng HÒng Låc.

ñiŠu 2: -Trä thù cho Thi Sách.

ñiŠu 3: -Gi‰t cho kÿ ÇÜ®c Tô ñÎnh.

Nh»ng ÇiŠu k‹ trên chÙng tÕ cu¶c khªi nghïa cûa Hai Bà là do lòng yêu nÜ§c, yêu giÓng nòi HÒng Låc chÙ không phäi vì tình cäm riêng tÜ nhÜ quan niŒm nông cån, hËp hòi cûa m¶t sÓ nho gia bÎ änh hÜªng cûa Çåo Kh°ng cho r¢ng bà Ch¡c khªi nghïa Ç‹ trä thù chÒng. Quan niŒm sai lÀm Ãy ch£ng nh»ng có tØ th©i xÜa nhÜ Sº Kš, ñåi ViŒt Sº Kš Toàn ThÜ, ñåi Nam QuÓc Sº DiÍn Ca, mà cä nh»ng cuÓn sº gÀn Çây nhÜ ViŒt Nam Sº LÜ®c cûa TrÀn tr†ng Kim , ViŒt Nam Væn Hóa Sº CÜÖng cûa ñào duy Anh cÛng ghi nhÜ vÆy.

M¶t ÇiŠu n»a Çáng ghi nhÆn là Bà TrÜng Nhì tÙc Bình Khôi TÜ§ng Quân , không nh»ng giÕi vŠ quân s¿ mà còn có tài ngoåi giao. Chính bà Çã thuy‰t phøc ÇÜ®c nh»ng lãnh tø Çäng phái khác nhÜ ba anh em ông Cao Doãn, v® chÒng ông TrÜÖng Quân...Çem nghïa binh vŠ cùng phøc vø dÜ§i ng†n c© Çào. Bà luôn luôn sát cánh cùng chÎ bày mÜu lÜ®c và ÇiŠu khi‹n ba quân. Lúc vinh quang hai chÎ em cùng làm vua, lúc thÃt th‰ bà cùng v§i chÎ quy‰t Çem tÃm lòng son ÇŠn Çáp non sông tuÅn ti‰t trên dòng sông Hát không Ç‹ kÈ thù làm nhøc.

Tuy Hai Bà làm vua trong m¶t th©i gian ng¡n là ba næm nhÜng cu¶c khªi nghïa ª Mê Linh nhÜ m¶t ng†n ÇuÓc sáng chói nêu cao tinh thÀn Ç¶c lÆp và š chí quÆt cÜ©ng cûa dân t¶c. TØ Çó con cháu vŠ sau ngÜ©i n† ti‰p ngÜ©i kia v»ng tâm, t¿ tin ti‰n bÜ§c trên con ÇÜ©ng quÆt khªi. Cu¶c khªi nghïa cûa Bà TriŒu, Lš Nam ñ‰, Mai H¡c ñ‰, BÓ Cái ñåi VÜÖng là nh»ng ng†n lºa liên ti‰p bùng cháy lên trong Çêm tÓi cûa gÀn m¶t ngàn næm Çô h¶ (43-939). Và tØng bÜ§c, tØng bÜ§c dân t¶c chúng ta thoát khÕi h£n nŠn thÓng trÎ cûa th¿c dân phÜÖng B¡c v§i Ngô QuyŠn Çåi th¡ng quân Nam Hán ª sông Båch ñ¢ng (ñ¢ng Giang t¿ c° huy‰t do hÒng) næm 939 xây d¿ng nŠn móng v»ng vàng cho nhà ñinh, nhà Lê, nhà Lš, nhà TrÀn ... vŠ sau.

Công ÇÙc l§n lao cûa Hai Bà Çã ÇÜ®c ngÜ©i dân An Hát lÆp ÇŠn th© th© phøng bên b© sông Hát tØ bÃy Ç‰n nay. M‡i næm Ç‰n ngày mÒng 6 tháng 3 ngÜ©i dân Hát Môn làm lÍ k› niŒm tr†ng th‹ v§i voi, ng¿a, c© quåt, chiêng trÓng, quân khí và Çoàn n» binh h¶ giá uy nghi nhÜ khi Hai Bà xuÃt quân Çánh Tô ñÎnh.

Theo các cø xÜa truyŠn låi khi Hai Bà bÎ thua ª cæn cÙ Kim Khê, Ba Vì thì chåy vŠ Hát Môn ÇÜ®c dân chúng ra Çón và ti‰p t‰ lÜÖng th¿c cho quan quân tùy tùng. Lúc Ãy Çang là mùa g¥t lúa chiêm, dân làng lÃy n‰p chiêm làm bánh chôi cho các trinh n» dâng lên hai vì Vua cûa h†. Ch£ng bao lâu quân Tàu Çu°i t§i, Hai Bà nhäy xuÓng sông tuÅn ti‰t và các trinh n» cÛng nhäy theo.

Sau Çó dân làng lÆp ÇŠn th© Hai Bà và d¿ng m¶t cái miÍu (mi‰u nhÕ) th© các cô dâng bánh ngoài c°ng ÇŠn. MiÍu Ãy bây gi© vÅn còn và tøc lŒ lÍ hai Bà b¢ng bánh chôi cÛng ÇÜ®c duy trì cho Ç‰n ngày nay.

Trong lÍ t‰ có gi‰t heo, bò làm thÎt dâng lên cùng v§i tám bát bánh chôi. Ti‰n trình làm bánh chôi dâng lÍ cÛng ÇÜ®c duy trì tØ gÀn hai ngàn næm nay không thay Çªi dù bây gi© Çã có máy xay b¶t vØa nhanh vØa nhuyÍn . Khi Ç‰n ngày lÍ, ngÜ©i ta dùng n‰p chiêm cho vào cÓi và hai thanh niên m‡i ngÜ©i cÀm m¶t cái chày g‡ giã cho nhuyÍn rÒi lÜ®c Çi, lÜ®c låi thÆt kÏ m§i làm bánh.

CÛng theo các cø k‹ låi sau khi Hai Bà nhäy xuÓng sông tuÅn ti‰t dân làng có nh¥t ÇÜ®c ng†c Ãn Çem chôn giÃu và Çánh dÃu b¢ng cách Ç¡p m¶t mô ÇÃt n°i lên trên. Mô ÇÃt Ãy ª phía sau ÇŠn gÀn bên hÒ sen ÇÜ®c kêu là gò Ng†c ƒn.

Nh»ng s¿ tích Ãy -miÍu th© các cô dâng bánh, tøc lŒ dùng n‰p chiêm làm bánh, gò Ng†c ƒn-Çû chÙng tÕ Hai VÎ TrÜng VÜÖng Çã tuÅn ti‰t trên sông Hát vào ngày mÒng 6 tháng 3 næm 43 sau Tây lÎch và Çû chÙng c§ Ç‹ phän bác låi sº sách cûa ngÜ©i Tàu, sau này ÇÜ®c ngÜ©i Pháp (Maspéro) ùa theo cho r¢ng hai vÎ n» anh hùng cûa chúng ta bÎ b¡t và gi‰t ª CÃm Khê thû cÃp gºi vŠ Låc DÜÖng kinh Çô nhà Hán.

Møc Çích cûa th¿c dân ª bÃt cÙ nÖi nào là khûng bÓ, Çè nén, hå nhøc làm cho dân bän xÙ mÃt tinh thÀn quÆt khªi Ç‹ h† yên trí khai thác, bóc l¶t. M¶t Çi‹m n»a cÛng cÀn ÇÜ®c xác ÇÎnh là các sº sách ngày nay ghi ngày tuÅn ti‰t cûa Hai Bà TrÜng theo lÍ h¶i ª làng ñÒng Nhân vào ngày 6-2 âm lÎch là sai lÀm .

Lš do : cho mãi t§i th‰ k› thÙ 18, tÙc hÖn 1700 næm sau khi Hai Bà mÃt , không có sách nào nh¡c Ç‰n ÇŠn th© Hai bà ª làng ñÒng Nhân gÀn Hà n¶i . ViŒt ñiŒn U Linh TÆp cûa ông Lš T‰ Xuyên vi‰t vào th‰ k› thÙ 12 và Lïnh Nam Chích Quái cûa ôngTrÀn th‰ Pháp vào th‰ k› thÙ 14 chÌ nh¡c Ç‰n ÇŠn th© Hai Bà ª An Hát . Ngay cä cách nay hÖn 300 næm khi ông Cao-huy-DiŒu ( ÇÆu ti‰n sï næm 1715) và nhÜng nhà bình chú khác vi‰t l©i ti‰m bình và chú giäi ViŒt ñiŒn U Linh TÆp cÛng chÌ nh¡c Ç‰n ÇŠn th© ª An Hát (tÙc Hát-môn) và ª Hå Lôi, huyŒn An Lãng do vua Lš anh Tôn nhà Lš ( 1135-1175) cho thành lÆp mà không nh¡c gì Ç‰n ÇŠn th© ª ñÒng Nhân, dù làng ñÒng Nhân ª gÀn Thæng Long , nÖi các vÎ Ãy làm viŒc .

Cho Ç‰n ÇÀu th‰ k› 20 , cø Phan K‰ Bính trong Nam Häi DÎ Nhân LiŒt TruyŒn(xb næm 1912) låi ghi : "..TØ lúc hai Bà Ãy xuÓng sông, rÒi hóa ra hai ngÜ©i b¢ng Çá n°i lênh Çênh trên m¥t nÜ§c trôi Çi. Các làng quanh sông thÃy vÆy tranh nhau ra khÃn Ç‹ v§t vŠ th© nhÜng chÌ có làng ñÒng Nhân huyŒn Thanh Trì (bây gi© thu¶c vŠ Hà ñông) v§t ÇÜ®c, m§i lÆp ÇŠn th© ª làng Ãy. Dân xã Hát Môn thÃy s¿ thiêng liêng làm vÆy, cÛng lÆp ÇŠn th© v†ng ª bên sông. ñ‰n Ç©i vua Anh Tôn nhà Lš, ch‡ bãi ñÒng Nhân lª gÀn Ç‰n mi‰u th©. Vua sai làng HÜng Viên ª bên trong Çê, ra rÜ§c tÜ®ng hai bà Ãy vào rÒi vua ban tiŠn båc cho dân lÆp mi‰u mà th©...ñ‰n bây gi© vÅn còn tøc g†i là ÇŠn th© Hai Bà"(Nam Häi DÎ Nhân LiŒt TruyŒn trang 6) .

Nh»ng ÇiŠu cø Phan K‰ Bính vi‰t ra quá hoang ÇÜ©ng ÇÓi v§i th©i Çåi hiŒn nay vì Çã xác ch‰t bi‰n thành tÜ®ng Çá, rÒi tÜ®ng Çá låi n‡i lênh Çênh trên m¥t nÜ§c trôi Çi !

N‰u quä thÆt làng ñÒng Nhân v§t ÇÜ®c tÜ®ng Çá thì phäi hi‹u Çó là tÜ®ng Çá do nÜ§c lÛ tàn phá ÇŠn th© hai Bà ª Hát Môn ho¥c ª Hå Lôi trôi vŠ. N‰u ª làng ñÒng Nhân có ÇŠn th© Hai Bà thiêng liêng nhÜ l©i cø Phan K‰ Bính thì vua Lš Anh Tôn Çã không phäi sai ThiŠn SÜ TÎnh Gi§i t§i tÆn An Hát cÀu mÜa và chính nhà vua Çã không phäi vÃt vä thân Ç‰n tÆn Çó lÍ tå (xin nh¡c låi làng ñÒng Nhân ª bên ngoài thành Thæng Long là Hà N¶i bây gi©) và hiŒn nay ngÜ©i ta chÌ nói Ç‰n ÇŠn th© ª ñÒng Nhân, không ai nói Ç‰n ÇŠn th© ª HÜng Viên nhÜ cø Phan k‰ Bính vi‰t .

Thi‰t nghï ÇŠn th© ª ñÒng Nhân chÌ có th‹ có sau næm 1715 là næm ông Cao huy DiŒu ÇÆu ti‰n sï rÒi ra làm viŒc. ñiŠu Çáng ti‰c là các nhà vi‰t sº sau này nhÜ cø Phåm Væn SÖn d¿a vào ngày lÍ ª làng ñÒng Nhân mà cho r¢ng Hai Bà ch‰t vào ngày mÒng 6 - 2 Al . Sº gia TrÀn tr†ng Kim còn sai lÀm hÖn n»a khi ông vi‰t r¢ng Hát-môn và ñÒng nhân cùng làm lÍ k› niŒm Hai Bà vào ngày 6 - 2 Al (ViŒt Nam Sº LÜ®c , quy‹n 1 trang 40 ). Xin quš vÎ Sº gia và quš vÎ h†c giä quan tâm vŠ vÃn ÇŠ này hÀu chúng ta có m¶t ngày chính xác, Çúng v§i lÎch sº , Ç‹ tôn vinh Hai vÎ n» anh hùng dân t¶c .

Trª låi v§i giòng sông Hát . sông Hát ª huyŒn Phúc Th†, tÌnh SÖn Tây cÛng nhÜ sông Tô LÎch ª Hà N¶i ( næm 1953, 1954 khúc sông Tô-lÎch ª Ô CÀu DŠn , Hàn¶i chÌ còn là m¶t cái mÜÖng nhÕ r¶ng chÜa t§i 2m, trÈ con chÖi Çùa có th‹ nhäy qua nhäy låi hai bên b©) Çã lâu rÒi chÌ còn Ç‹ låi nh»ng dÃu tích m© nhåt, ngoài nh»ng ngÜ©i sÓng ª Çó không còn ai nhÆn ra n»a!

Tài liŒu xÜa nhÃt tôi có trong tay là Lïnh Nam Chích Quái vi‰t vào th©i nhà Lš ho¥c nhà TrÀn có nh¡c Ç‰n sông Hát trong truyŒn Trinh Linh NhÎ TrÜng Phu Nhân: "NgÜ©i trong châu thÜÖng ti‰c lÆp ÇŠn th© ª cºa sông Hát Giang mà phøng s¿, nhân dân g¥p phäi tai nån Ç‰n cÀu Çäo tÃt hi‹n thÀn linh. "

ñÎa DÜ Chí cûa cø NguyÍn Trãi soån næm 1438 vi‰t: "Hát Giang ª huyŒn Phúc L¶c, tÜÖng truyŠn sông Hát phát nguyên tØ Giang Hán trong sông có cây chiên Çàn cao hÖn 10 trÜ®ng (40m) lâu næm cây già rÍ xuyên thông v§i sông Giang Hán, cá anh vÛ Çi theo ÇÃy vŠ phía Nam. Các triŠu b¡t cÓng cá Ãy Ç‹ cúng t‰."

Theo Lïnh Nam Chích Quái, cây chiên Çàn này ª huyŒn Båch Håc (nay là xã Båch Håc) ch‡ sông Lô Chäy vào sông HÒng. Sông Giang Hán Çây có th‹ là sông Thao vì phát nguyên tØ Vân Nam bên Tàu nên th©i xa xÜa g†i là sông Giang Hán. CøNguyÍn Trãi dùng ch» tÜÖng truyŠn có nghïa là s¿ viŒc truyŠn låi tØ lâu l¡m rÒi.

Theo các nhà ÇÎa chÃt, mÃy ngàn næm trÜ§c nÜ§c bi‹n còn lên t§i ViŒt Trì sau nh© phù sa cûa sông ñà và sông Thao bÒi Ç¡p thành châu th° sông HÒng. Vào th©i Hai Bà TrÜng, nÜ§c bi‹n còn lên t§i trung châu. Tang thÜÖng bi‰n Ç°i, nhÃt là lÜu lÜ®ng cûa sông ñà và sông Thao (h®p thành sông HÒng) rÃt d» d¶i vào mùa thác lÛ do Çó s¿ thay Ç°i lòng sông bên bÒi, bên Ç¡p luôn luôn xäy ra. Nên nay ta thÃy Båch Håc ª phía b¡c sông HÒng nÖi mà sông Hát phát nguyên th©i xa xÜa thì cÛng không có gì là lå. ñ‰n th©i cø NguyÍn Trãi con sông Hát ª huyŒn Phúc L¶c Ãy có th‹ chÌ còn tiêu nÜ§c cho huyŒn Thåch ThÃt và Bát Båt bây gi©, cºa sông tåi Hát Môn là giao Çi‹m cûa 3 con sông HÒng, sông ñáy và sông Hát.

Tang ThÜÖng NgÅu Løc cûa ông Phåm ñình H° sÜu tÀm nh»ng s¿ tích xÜa trong truyŒn ông ñ¶c chép: "Sông ñ¶c ª xÙ SÖn Nam phát nguyên tØ sông Hát là chi lÜu cûa sông Phú LÜÖng (sông NhÎ Hà) chäy Ç‰n làng ñ¶c Tín ª huyŒn Kim Bäng h®p v§i sông LÜÖng mà thành ra sông ñ¶c. " Sông ñ¶c tác giä nói Ç‰n Çây là sông ñáy nhÆn nÜ§c cûa sông HÒng (Phú LÜÖng hay Nhï Hà) và sông Hát rÒi chäy qua Hà ñông vŠ xÙ SÖn Nam (Hà Nam, Nam ñÎnh)

LÎch sº còn ghi sau khi nghïa quân Lam SÖn Çåi th¡ng quân Minh ª trÆn Tøy ñ¶ng, xác ch‰t quân Tàu làm nghËt dòng sông ñáy (Khúc ChÜÖng MÏ Hà ñông), Bình ñÎnh VÜÖng Lê L®i bèn sai tÜ§ng TrÀn Nguyên Hãn Çem 100 chi‰n thuyŠn tØ sông LÜÖng ra cºa sông Hát rÒi ra sông Nhï Hà xuÓng Çóng ª ñông B¶ ñÀu bao vây ñông ñô (tên g†i Hà N¶i vào th©i bÃy gi©).

NhÜng rÒi dòng sông Hát qua nhiŠu bi‰n Ç°i cÛng chÎu chung sÓ phÆn v§i thÜ®ng nguÒn sông ñáy. Sau này dân sÓ gia tæng, nông nghiŒp phát tri‹n, hŒ thÓng Çê ÇiŠu ÇÜ®c Ç¡p m§i. HŒ thÓng Çê Ç©i nhà TrÀn còn sÖ khai ª quanh thành Thæng Long Ç‰n Ç©i Lê ÇÜ®c Ç¡p d†c theo sông HÒng qua ñan PhÜ®ng (Phùng) ch¥n dòng sông ñáy và kéo dài lên qua khÕi thÎ xã SÖn Tây ch¥n dòng sông Hát ª Kim LÛ (hay TriŒu Xuyên), sông Hát chÌ còn m¶t chi lÜu nhÕ chäy tØ xã Xuân Vân qua C¿u Løc, C¿u Bài, Phú Châu vŠ Hát Môn và Ç° ra sông HÒng, tÃt cä dài khoäng 6,7 cây sÓ. ThÜ®ng nguÒn sông Hát và sông ñáy dÀn dÀn bÎ lÃp bi‰n thành ru¶ng bãi . PhÀn hå lÜu sông Hát quá ng¡n và bÎ thu hËp nên ít ngÜ©i bi‰t t§i . Vì th‰ mà ngÜ©i thì nói sông Hát là m¶t khúc cûa sông NhÎ Hà ( Sº gia Phåm væn SÖn), ngÜ©i thì nói sông Hát là sông ñáy ( Hà væn TÃn chú thích ñÎa DÜ Chí cûa NguyÍn Trãi ) . Khi ngÜ©i Pháp sang Çô h¶ ViŒt Nam thÃy lÜu v¿c sông HÒng quá hËp vì bÎ Çê hai bên b© bao b†c vŠ mùa lÛ hay làm Çê v« gây thiŒt håi mùa màng và sinh mång. H† Çem kÏ thuÆt cûa Tây phÜÖng (hÒi xÜa ta không làm ÇÜ®c) phá bÕ khúc Çê ch¥n dòng sông ñáy Ç‹ xây m¶t con ÇÆp ª Phùng ñan PhÜ®ng) ÇÒng th©i Çào låi thÜ®ng nguÒn sông ñáy cÛ tØ Hát Môn t§i gÀn Ngã Ba Thá Ç‹ giäi tÕa b§t áp l¿c cûa sông HÒng (-còn g†i là Nhï Hà) . Vào mùa lÛ løt, h† mª cºa ÇÆp cho nÜ§c tràn vào sông ñáy chäy ra bi‹n. ñoån sông m§i này g†i là sông ñào.

Sau næm 1954, chính quyŠn ª miŠn B¡c cho Ç¡p con Çê tØ xã CÄm ñình chåy qua Xuân Vân t§i xã HÜu ChÜng thu¶c Hà ñông và bít sông HÒng không cho thông v§i sông Hát và sông ñáy n»a nên phÀn sông Hát còn låi trÜ§c Çây và thÜ®ng lÜu sông ñáy trong 50 næm vØa qua gÀn nhÜ bÎ lÃp h£n chÌ còn räi r¡c nh»ng vÛng nÜ§c d†c theo dòng sông cÛ. ChÌ chØng ít næm n»a, nh»ng dÃu v‰t trên së bÎ xóa h‰t.

NhÜng dù còn hay mÃt, dòng sông Hát Çã nhÆp vào dòng lÎch sº và mãi mãi sÓng trong tâm hÒn ngÜ©i ViŒt v§i m¶t niŠm kiêu hãnh khôn cùng: chính nÖi Ãy Çã ghi låi m¶t trong nh»ng dÃu v‰t oai hùng cûa dân t¶c ViŒt Nam chÓng låi th¿c dân phÜÖng B¡c dÜ§i s¿ lãnh Çåo cûa hai vÎ liŒt n» TrÜng VÜÖng.

Phåm Hy SÖn

Tài liŒu tham khäo:

-Lïnh Nam Chích Quái - Lê H»u Møc dÎch, Khai Trí xb 1960

-ViŒt ñiŒn U Linh TÆp Lê H»u Møc dÎch, Khai Trí xb 1961

-Tang ThÜÖng NgÅu Løc ñåm Nguyên dÎch, B¶ GD xb 1970

-Nam Häi DÎ Nhân, Phan K‰ Bính, Måc Lâm tb 1968

-ViŒt Nam Danh Nhân T¿ ñi‹n, NguyÍn HuyŠn Anh, H¶i VHBD xb 1960

-ViŒt Nam Sº LÜ®c, TrÀn Tr†ng Kim, B¶ GD xb 1971

-ViŒt Sº Tân Biên, Phåm Væn SÖn, ñåi Nam tb 1990

-NguyÍn Trãi Toàn TÆp, nhà KHXH Hà N¶i xb 1976

-ViŒt Nam Væn H†c Sº Y‰u, DÜÖng Quäng Hàm, B¶ GD xb 1958

-Xã H¶i ViŒt Nam, LÜÖng ñÙc ThiŒp, Hoa Tiên xb 1971

Sunday, February 6, 2011

Đính Chính Một Sử Liệu Sai Lầm Về Hai Bà Trưng

Dich Nghia Cau Doi O Den Hai Ba Trung

Ý Nghĩa Câu Đối Ở Đền Hai Bà Trưng

Tan Man Ben Dong Song Hat

Followers